Idea fact-checkingu zrodziła się w Stanach Zjednoczonych. Jednym z pierwszych portali, który powstał w 1995 roku był Snopes.com. Strona internetowa została założona przez Barbarę i Davida Mikkelsonów, i była projektem, który zajmował się badaniem miejskich legend. Od tego czasu strona powiększyła się i zyskała miano najstarszego i największego miejsca sprawdzającego fakty w internecie, cenionego przez dziennikarzy.

Przełomowym momentem dla fact-checkingu było powstanie w 2003 roku serwisu Factcheck.org, a cztery lata później PolitiFact oraz działu, zajmującego się sprawdzaniem polityków „The Washington Post Fact Checker”. Wzmożona działalność Wielkiej Trójki czyli trzech najpopularniejszych organizacji fact-checkingowych była widoczna w trakcie kampanii w 2008 roku. Od tego czasu idea sprawdzania polityków, weryfikowania kłamstwa zaczęła być coraz bardziej popularna.

W samych Stanach Zjednoczonych funkcjonują 43 organizacje fact-checkingowe. To pokazuje skalę problemu czyli kłamstw występujących w debacie publicznej i tym samym wzrastającą rolę fact-checkingu jako metody walki z fałszywymi informacjami czy kłamstwami polityków. Wyliczenia na temat organizacji fact-checkingowych prowadzi „Duke reporters’ Lab” według którego na całym świecie działa 160 aktywnych redakcji.

Cel i misja działań organizacji fact-checkingowych

Definiując organizacje fact-checkingowe, możemy określić, że są to instytucje zajmujące się sprawdzaniem faktów, pojawiających się w debacie publicznej, na podstawie przyjętej metodologii. Oznacza to, że organizacje fact-checkingowe wykorzystując technikę weryfikacji informacji oceniają czy twierdzenia polityków oraz innych osób publicznych są prawdziwe. Dokonują tego na podstawie odwoływania się do rzetelnych i pierwotnych źródeł informacji.

Misją organizacji fact-checkingowych jest poprawa jakości debaty publicznej poprzez zmniejszenie ilości kłamstwa i nieprawdziwych informacji wypowiadanych przez polityków oraz osoby publiczne. Do głównych zadań organizacji należy sprawdzanie faktów czyli weryfikowanie informacji w oparciu o pierwotne i rzetelne źródła.

Na misję i tożsamość organizacji fact-checkingowych wpływają osoby, które je tworzą. Lucas Graves, autor książki  pt. The Rise of Fact-Checking Sites in Europe wyróżnił trzy kategorie takich osób: reporterów, reformatorów oraz ekspertów. Reporterzy czyli dziennikarze to osoby pracujące w profesjonalnych redakcjach, którzy swoją misję postrzegają jako dostarczanie zweryfikowanych informacji społeczeństwu w sposób transparentny. Jest to najliczniejsza grupa tworząca organizacje fact-checkingowe.

Drugą grupą są tzw. reformatorzy lub aktywiści, którzy traktują sprawdzanie faktów jako możliwość przeprowadzania reform politycznych i dążenie do zmian w polityce poprzez kształtowanie debaty publicznej. To właśnie próba wywierania wpływu na politykę, kontrolowanie odpowiedzialności polityków za słowa poprzez wskazywanie, które wypowiedzi są kłamstwem, a które prawdą oraz poprawa jakości dyskursu publicznego stanowią główną misję organizacji fact-checkingowych.

Trzecia grupa zajmująca się fact-checkingiem to eksperci, którzy są autorytetami w identyfikacji źródeł informacji i sprawdzania faktów. Możemy wyróżnić wśród nich organizacje kładące nacisk na wiedzę specjalistyczną dotyczącą polityk publicznych typu think tank. Tworzą je naukowcy, eksperci ds. polityki, ekonomiści, którzy swoje doświadczenie wykorzystują do sprawdzania wypowiedzi polityków.

Najwyższe standardy dziennikarskie

Nad realizacją misji oraz zachowaniem najwyższych standardów dziennikarskich przez organizacje fact-checkingowe czuwa International Fact-Checking Network (IFCN). Międzynarodowa Sieć Organizacji Fact-Checkingowych (IFCN) powstała we wrześniu 2015 roku z inicjatywy Poynter Institute for Media Studies, która zrzesza instytucje działające na rzecz fact-checkingu i odpowiedzialnego dziennikarstwa. Pierwszym dyrektorem IFCN był Alexios Mantzarlis. Międzynarodowa Sieć zajmuje się monitorowaniem trendów w sprawdzaniu faktów oraz pojawiających się nowych rozwiązań technologicznych dotyczących fact-checkingu.

Celem IFCN jest promowanie najwyższej jakości analiz oraz dostarczanie wiedzy na temat fact-checkingu. Sieć oferuje również szkolenia na temat weryfikowania informacji oraz organizuje raz w roku konferencję zatytułowaną „Global Fact-Checking Summit”. IFCN zrzesza organizacje, które zadeklarowały przestrzeganie  kodeksu organizacji fact-checkingowych oraz raz w roku kontroluje wywiązywanie się z przyjętych zobowiązań przez sygnatariuszy kodeksu.

Źródło:

1. M. Kilian, Technologia weryfikacji prawdy i kłamstwa w polityce, Warszawa 2017.
2. L. Graves, Deciding what’s true. The rise of political fact-checking in american journalism, New York 2016.
3. F. Cherubini, L. Graves, The Rise of Fact-Checking Sites in Europe, Reuters Institute 2016.

Autor: Małgorzata Kilian
Pomysłodawczyni Akademii Fact-Checkingu. Specjalistka ds. komunikacji i PR. Ekspertka w dziedzinie fact-checkingu.