Procedura państwa prawa została wszczęta przez Komisję Europejską wobec Polski 13 stycznia 2016 r., w związku z sytuacją wokół Trybunału Konstytucyjnego i mediów publicznych, którą uznała za zagrożenie dla praworządności. Sześć dni później, 19 stycznia 2016 r. w Parlamencie Europejskim odbyła się debata orientacyjna z udziałem premier Beaty Szydło poświęcona tej sprawie. Na początku kwietnia 2016 r. doszło natomiast do wizyty wiceprzewodniczącego KE w Polsce, gdzie ponad tydzień później PE po styczniowej debacie przyjął rezolucję, w której wezwał polskie władze do przestrzegania zasad demokracji i praworządności. Od tego czasu nie doszło do dalszych działań instytucji unijnych. Sytuacja ta zmieni się jednak po 23 maja 2016 r.. Zgodnie z najnowszym komunikatem Komisji Europejskiej, jeśli nie nastąpi znaczący postęp w sprawie rozwiązania konfliktu wokół Trybunału Konstytucyjnego, zdecyduje się ona na przyjęcie opinii na temat praworządności.

Jest to pierwszy z trzech etapów w całej procedurze ochrony państwa prawa. Polskie władze po jej otrzymaniu będą miały dwa tygodnie na odniesienie się do niej i udzielenie odpowiedzi. Potem nastąpi dialog z Komisją w celu rozwiązania kwestii podniesionych w opinii. W przypadku braku rozwiązania przedstawionych zastrzeżeń, KE będzie mogła wydać zalecenia. To drugi etap procedury. W przypadku ich niezrealizowania możliwe jest zainicjowanie trzeciego etapu tj. zastosowanie art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej. Rada Europejska większością kwalifikowaną ⅘ może przyjąć po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego wniosek o istnieniu ryzyka naruszenia lub jednomyślnie wniosek o istnieniu naruszenia wartości o których mowa w art. 2 TUE (m.in. wolności, demokracji, państwa prawnego). W drugim przypadku możliwe jest w głosowaniu większością kwalifikowaną podjęcie decyzji m.in. o zawieszeniu państwa w prawie do głosowania w Radzie.

Wypowiedź została uznana za manipulację, ponieważ Ryszard Petru zasadniczo mówił prawdę, jednak użył kilku nieścisłości w swojej wypowiedzi. Po pierwsze, Komisja Europejska w poniedziałek 23 maja 2016 r. (przy braku reakcji ze strony rządu) poinformuje o przyjęciu opinii. Po drugie, lider Nowoczesnej gubi się w określaniu etapu procedury myląc elementy z etapu drugiego (takie jak wydane zalecenia) z sankcjami określanymi w etapie trzecim (tj. głosowanie nad sankcjami zgodnie z art. 7 TUE). Po trzecie, przed głosowaniem nad sankcjami potrzebne jest stwierdzenie, że doszło do naruszeń wartości państwa prawa, podjęte jednomyślnie w Radzie Europejskiej. Droga procedury do sankcji nie wiedzie zatem tak szybko jak to sugerował polityk.