Czy problem alkoholizmu narasta?

W ciągu ostatnich kilkunastu lat spożycie alkoholu w Polsce wielokrotnie wzrosło. Potwierdza to m.in. opublikowany w 2021 r. raport Instytutu Jagiellońskiego, którego analizę możesz przeczytać na naszej stronie. Nadmierne spożycie, nawet okazjonalne, to ogromny problem, nie tylko w Polsce, ale i na świecie – dane WHO wskazują, że alkohol każdego roku przyczynia się do 3 mln zgonów. Ponadto jest on głównym czynnikiem ryzyka przedwczesnej śmiertelności i niepełnosprawności wśród osób w wieku od 15 do 49 lat.

Według danych przedstawionych w raporcie 18,6 proc. osób pijących w Polsce spożywa alkohol ryzykownie lub szkodliwie. Zakładając, że piją jedynie dorośli, może to być aż 5 mln osób. W naszym kraju ok. 800 tys. osób jest uzależnionych od alkoholu. Badanie CBOS wskazuje także, że w latach 2010–2019 zmniejszył się odsetek abstynentów z 22 do 16 proc.

Alkohol negatywnie wpływa na stan zdrowia organizmu na wielu polach, prowadząc m.in. do marskości wątroby, chorób nowotworowych oraz chorób układu krążenia, a także problemów kognitywnych i psychicznych. Liczba zgonów w Polsce z powodu marskości wątroby w latach 2002–2017 zwiększyła się wraz ze wzrostem spożycia alkoholu.

Jak bardzo młode osoby sięgają po alkohol?

W skali świata nastolatki (grupa wiekowa 15-19 lat), w porównaniu do całej populacji, rzadziej spożywają alkohol w sposób ryzykowny. Najczęściej zdarza się to wśród młodych dorosłych, czyli osób w wieku od 20 do 24 lat.

W badaniu ankietowym przeprowadzonym w polskich szkołach w 2019 roku 47,5 proc. osób w wieku 15-16 lat stwierdziło, że w ciągu ostatnich 30 dni piło piwo. Wino, według tych deklaracji, piła prawie co czwarta osoba, a wódkę – co trzecia.

Z raportu Instytutu Jagiellońskiego wynika, że średni wiek inicjacji alkoholowej w Polsce wynosi 12 lat. Pierwszym w życiu spożytym alkoholem jest najczęściej piwo.

Kto pije więcej – kobiety czy mężczyźni?

Badania naukowe (1, 2) pokazują, że w populacji ogólnej mężczyźni piją częściej niż kobiety, a wśród osób pijących mężczyźni piją też więcej. Jednocześnie badacze przewidują, że ta różnica między płciami w spożywaniu alkoholu może z biegiem czasu się zmniejszać (1, 2, 3).

Ponadto dane z dwóch badań przeprowadzonych w USA w odstępie 10 lat wykazały, że wśród kobiet nastąpił – stosunkowo znacznie większy niż u mężczyzn – wzrost przypadków nadużywania alkoholu i związanych z tym zaburzeń.

Czy picie alkoholu szkodzi płodności?

Coraz częściej ocenia się, że wybór stylu życia w młodości może mieć znaczący wpływ na płodność. Udowodniono również, że spożywanie alkoholu wiąże się ze zmianą poziomu estrogenu i progesteronu oraz z nieprawidłowościami w cyklu menstruacyjnym i owulacji (1 i 2). Nie jest jednak wciąż jasne, w jaki konkretnie sposób picie w młodości wpływa na płodność po upływie lat (1 i 2).

W publikacjach naukowych wielokrotnie wiązano problemy z płodnością ze spożywaniem alkoholu:

• Badanie 1 050 kobiet uczęszczających do klinik leczenia niepłodności w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz 3 833 kobiet z grupy kontrolnej wykazało wzrost niepłodności spowodowany zaburzeniami owulacji (np. brak jajeczkowania lub nadmierna owulacja) lub endometriozą związaną z piciem alkoholu.
• Badanie 430 duńskich par w wieku od 20 do 35 lat, starających się o pierwszą ciążę, wykazały, że spożywanie alkoholu przez kobiety wiązało się ze zmniejszoną płodnością, nawet wśród kobiet, które piją 5 lub mniej jednostek alkoholu tygodniowo.
• Badanie na próbie 7 760 Dunek wykazało, że spożycie alkoholu jest niejako zapowiedzią problemów z płodnością u kobiet w wieku powyżej 30 lat, które spożywały 7 lub więcej porcji alkoholu tygodniowo.
• Badanie randomizowane na próbie 7 393 szwedzkich kobiet wykazało, że wysokie spożycie alkoholu (powyżej 140 g tygodniowo lub 6 uncji płynnych alkoholu) wiązało się ze znacznie zwiększonym ryzykiem niepłodności.

Czy umiarkowane picie też jest szkodliwe?

W kilku innych publikacjach możemy przeczytać, że nie ma związku między umiarkowanym spożyciem alkoholu (definiowanym jako 2,5 do 14 porcji alkoholu tygodniowo) a zmniejszoną płodnością. Pokazuje to np. badanie 1 898 kanadyjskich par, które odpowiedziały na kwestionariusz dotyczący planowanych ciąż w ciągu ostatnich trzydziestu lat.

Do podobnych wniosków doszły badaczki, które wzięły pod lupę 30 tys. Dunek. Ograniczony związek między problemami z płodnością a spożywaniem alkoholu zauważono jedynie w grupie kobiet pijących ponad 14 porcji tygodniowo.

Europejskie wieloośrodkowe badanie dotyczące niepłodności i płodności również wykazało negatywny wpływ spożywania alkoholu przez kobiety na czas potrzebny do zajścia w ciążę, ale tylko w grupie pijącej 8 lub więcej porcji tygodniowo.

Czy alkohol szkodzi także płodności mężczyzn?

Badania korelacji spożycia alkoholu i ciąży nie kończą się na badaniu kobiet. Wyniki badań (1, 2) sugerują, że spożycie alkoholu nawet w umiarkowanych ilościach, wynoszących 5 i więcej porcji tygodniowo, pogarsza jakość nasienia, przy czym negatywne efekty upijania się są najbardziej widoczne u mężczyzn przyjmujących ponad 25 jednostek tygodniowo.

Jednakże z wyników badania przeprowadzonego na Włochach można wyczytać, że mężczyźni, którzy spożywają tygodniowo od 4 do 7 porcji alkoholu, produkują więcej nasienia o wyższej zawartości plemników w porównaniu do tych pijących nie więcej niż 3 jednostki na tydzień.

Piwo i wino zawierają w swoich składach polifenole, które mają zdolność do ochrony komórek. Ten drobny argument mógłby świadczyć na korzyść wyników włoskich naukowców. Jednakże dowody na przeciwność tej tezy są dużo mocniej ugruntowane naukowo: alkohol zaburza działanie osi podwzgórze–przysadka–jądra, przez co upośledza wydzielanie gonadotropiny, a tym samym testosteronu, co prawdopodobnie znacznie upośledza zdolność reprodukcyjną.

Czy kobiety uzależniają się szybciej?

Naukowcy nie potrafią jednoznacznie stwierdzić, w jakim czasie (nawet w sposób uśredniony) rozwija się u ludzi uzależnienie od alkoholu, niezależnie od płci.

Jednocześnie wyniki licznych badań (1, 2 i 3) dowodzą, że mężczyźni są dwukrotnie bardziej narażeni na uzależnienie od alkoholu niż kobiety.

Badanie przeprowadzone w ramach Grupy roboczej ds. uzależnień ENIGMA Uniwersytetu Vermontu (ENIGMA Addiction Working Group) na grupie 966 osób wskazało różnice zarówno w objętości całego ciała migdałowatego mózgu, jak i szczególnych jego obszarów i hipokampu, w zależności od płci. Niższa objętość ciała migdałowatego wpływa na partie mózgu, które są zaangażowane w zachowania charakterystyczne dla uzależnienia od alkoholu, takie jak większy pociąg do alkoholu, picie ryzykowne oraz stres.

Można zatem spekulować, że zmniejszenie objętości tych wybranych struktur mózgu u mężczyzn poprzedza uzależnienie od alkoholu i czyni mężczyzn bardziej nań podatnymi.