Najpierw lista, potem kandydat

Aby ugrupowanie polityczne weszło do Sejmu, potrzebuje zdobyć 5 proc. głosów w skali całego kraju. Dla koalicji próg wynosi 8 proc. (art. 196 Kodeksu wyborczego). Od liczby głosów na dane ugrupowanie zależy, czy będzie miało ono reprezentację w Sejmie, a jeśli tak, to jak dużą. W tym sensie nasz głos w pierwszej kolejności idzie więc na konto partii.

Dopiero po przekroczeniu progu wyborczego przez ugrupowanie znaczenia nabiera to, na którego kandydata oddaliśmy głos. Przy czym ciągle może dojść do sytuacji, w której kandydat z listy A dostał więcej głosów niż kandydat z listy B, jednak nie wszedł do Sejmu. Wynika to z faktu, że całe ugrupowanie kandydata B dostało więcej głosów, a w konsekwencji więcej mandatów, niż partia A.

Tak działa lokomotywa wyborcza

Spójrzmy, jak to wygląda w praktyce. W 2019 roku w wyborach do Sejmu w okręgu nr 31 (Katowice) PiS zdobył 184 030 głosów (31,19 proc.). Liczba zdobytych głosów przełożyła się na 5 mandatów dla partii. 

Sam Mateusz Morawiecki uzyskał 133 687 głosów. Z listy PiS do Sejmu dostały się jeszcze cztery osoby: Michał Wójcik (8 315 głosów), Jerzy Polaczek (7 621 głosów), Marek Wesoły (6 091 głosów) i Andrzej Sośnierz (6 061 głosów).

Do parlamentu nie weszli natomiast Andrzej Lekston (9 472 głosów) i Katarzyna Majchrzak (7 557 głosów) z listy SLD. Dlaczego? Lewica zdobyła łączne poparcie na poziomie 55 992 głosów (11,92 proc.), co zagwarantowało jej tylko 1 mandat. Ten zdobył kandydat z największą liczbą głosów na liście – Maciej Konieczny (22 262 głosów).

„Jedynka” gwarantem sukcesu?

Rozpoznawalni politycy trafiają najczęściej na sam szczyt listy wyborczej. Nr 1 przy nazwisku nie oznacza z litery prawa, że dana osoba wejdzie w pierwszej kolejności do Sejmu. Mandaty przypadające liście uzyskują kandydaci w kolejności według otrzymanej liczby głosów (art. 233 Kodeksu wyborczego).

W 2019 roku w 41 okręgach wyłącznie w trzech przypadkach popularna „jedynka” nie weszła do Sejmu (biorąc pod uwagę sytuacje, gdy partia brała udział w podziale mandatów). Taka sytuacja przydarzyła się na liście PSL w okręgu nr 20 (Warszawa) oraz na liście SLD w okręgu nr 37 (Konin) i nr 38 (Piła).

System D’Hondta, czyli jak głosy są przeliczane na mandaty

Wiadomo już, że w pierwszej kolejności głos oddany przez wyborcę idzie na partie, popularni kandydaci mogą „ciągnąć” listę w górę, a jedynka prawie zawsze jest gwarantem sukcesu. Nie wyjaśniliśmy jeszcze, w jaki sposób przelicza się głosy na miejsca w Sejmie. Aby wiedzieć, na jakich zasadach się to odbywa, trzeba zaznajomić się z metodą D’Hondta.

Ta metoda, jak wyjaśniono w art. 232 Kodeksu wyborczego, polega na podziale liczby głosów uzyskanych przez poszczególne komitety w danym okręgu wyborczym przez kolejne liczby naturalne (1, 2, 3, 4 itd.). Następnie uzyskane wyniki dzielenia (ilorazy) należy ułożyć według wielkości. Ostatni krok polega na wybraniu najwyższych wyników dzielenia. Wybiera się ich tyle, ile mandatów przysługuje w okręgu.

Jak działa ten system? Wyjaśniamy na przykładzie

Brzmi skomplikowanie? Ten przykład rozjaśni problem. W okręgu wyborczym do zdobycia jest 7 mandatów. W okręgu wystartowało pięć komitetów, które uzyskały następujące liczby głosów:

• Liberałowie: 10 000 
• Konserwatyści: 5 000
• Socjaldemokraci: 2 500
• Chadecy: 1 500 
• Agraryści: 500

Głosy te przeliczone będą w następujący sposób:

D’Hondt premiuje większe ugrupowania

Po podzieleniu przez kolejne liczby naturalne okazało się, że Liberałowie otrzymują 4 mandaty, Konserwatyści 2 mandaty, a Socjaldemokraci: 1 mandat. Bez mandatów zostali Chadecy i Agraryści. Metoda D’Hondta w połączeniu z mniejszymi okręgami wyborczymi premiuje większe ugrupowania (nie tylko zwycięzcę).

Na korzyść obozu rządzącego przemawia jeszcze jeden dodatkowy czynnik. Siła głosu w okręgach, w których PiS ma większe poparcie, jest większa niż w okręgach, w których przeważa KO.

PKW apeluje o zmianę rozkładu mandatów

Na wybory do Sejmu dzieli się Polskę na 41 okręgów wyborczych. Każdemu okręgowi przypada określona liczba mandatów, która teoretycznie ma odpowiadać liczbie osób które go zamieszkują. Przykładowo, z Warszawy i okolic do Sejmu trafi 20 posłów, a z okręgu częstochowskiego: 7.

Według Państwowej Komisji Wyborczej w 2022 roku norma przedstawicielska, czyli liczba Polaków przypadających na jeden mandat poselski, wynosiła 78 424 osoby. 21 z 41 okręgów jej nie spełniało.

Rekomendacje PKW nie zostały uwzględnione. Zresztą nie pierwszy raz. Od momentu wejścia w życie Kodeksu wyborczego z 2011 roku nie dokonano korekty mandatów pomimo zmian demograficznych.

Ordynacja do Senatu jest prostsza. Zwycięzca bierze wszystko

Przez cały tekst przyglądaliśmy się wyborom do Sejmu. Nie można zapomnieć o odbywających się równolegle wyborach do Senatu. Sposób wyborów senatorów jest prostszy.

Miejsc w Senacie jest 100. Na wybory do tej izby Polskę dzieli się na 100 jednomandatowych okręgów wyborczych (art. 260 Kodeksu wyborczego). Do Senatu dostanie się kandydat lub kandydatka z największą liczbą głosów w każdym z okręgów.