Na mocy traktatu akcesyjnego podpisanego w 16 kwietnia 2003 roku w Atenach, Polska 1 maja 2004 roku dołączyła do Unii Europejskiej. Wcześniej przeprowadzono referendum, w którym Polacy mieli się opowiedzieć za tym czy chcą dołączyć do wspólnoty. Krótko po tym wydarzeniu, bo już 13 czerwca 2004 roku, odbyły się w Polsce pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego – jedynej instytucji europejskiej, której przedstawiciele wybierani są w powszechnych wyborach bezpośrednich.

Wybory do PE – jak wyglądają i kto o tym decyduje?

Wybory odbywają się co 5 lat ( w Polsce w latach: 2004, 2009, 2014, 2019) i ich charakter regulowany jest przez ustawę – Kodeks Wyborczy, nie Konstytucję. Nie ma jednej ogólnoeuropejskiej ordynacji wyborczej – wspólne unijne przepisy dla wszystkich państw członkowskich przewidują wykorzystanie zasady reprezentacji proporcjonalnej oraz zabraniają łączenia mandatu posła do PE z innymi określonymi funkcjami, np. członka rządu czy sędziego.

Wskazania dotyczące terminu przeprowadzenia wyborów również wynikają z unijnych regulacji. Wybory w każdym z państw członkowskich odbywają się na podstawie przepisów krajowych. Oznacza to, że takie kwestie jak system wyborczy czy liczba okręgów wyborczych jest regulowanych odpowiednimi regulacjami krajowymi – innymi np. w Portugalii, a innymi w Polsce.

Jak wybieramy polskich posłów do PE?

Polska jest podzielona na 13 okręgów wyborczych:

1. Województwo pomorskie
2. Województwo kujawsko-pomorskie
3. Województwo podlaskie i warmińsko-mazurskie
4. Województwo mazowieckie (Warszawa)
5. Województwo mazowieckie
6. Województwo łódzkie
7. Województwo wielkopolskie
8. Województwo lubelskie
9. Województwo podkarpackie
10. Województwo małopolskie i świętokrzyskie
11. Województwo śląskie
12. Województwo dolnośląskie i opolskie
13. Województwo lubuskie i zachodniopomorskie

W polskiej ordynacji obowiązuje dwustopniowy model przeliczania głosów na zdobyte mandaty (art. 356 Kodeksu wyborczego):

1. W podziale mandatów uczestniczą jedynie te komitety wyborcze, które przekroczyły próg 5% głosów w skali całego kraju;
2. Liczbę głosów ważnych oddanych łącznie na listy kandydatów każdego z komitetów wyborczych dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ilu posłów do Parlamentu Europejskiego jest wybieranych w Rzeczypospolitej Polskiej (metoda D’Hondta);
3. Każdemu komitetowi wyborczemu przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada mu kolejno największych liczb;
4. Jeżeli kilka komitetów wyborczych uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a komitetów tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają komitety wyborcze w kolejności ogólnej liczby oddanych głosów na listy kandydatów tych komitetów. Gdyby na listy kandydatów dwu lub więcej komitetów wyborczych oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba okręgów wyborczych, w których na listy danego komitetu oddano większą liczbę głosów.

Do żadnego z wyżej wymienionych okręgów nie jest jednak przypisana konkretna liczba mandatów do uzyskania. O tym, ilu kandydatów z danego okręgu wyborczego zostanie posłami do PE decyduje liczba głosów wyborców na konkretną listę w danym okręgu.

26 maja w taki oto sposób wyłonionych zostanie 51 polskich europosłów. Co istotne, głosować mogą nie tylko osoby będące obywatelami danego kraju ale również mieszkające na stałe w danym państwie członkowskim, czyli np. Polacy stale zamieszkujący Wielką Brytanię będą mogli podjąć decyzję o tym, czy będą głosować na polskie czy brytyjskie listy kandydatów.

Posłowie w PE – jak działają?

W Parlamencie Europejskim posłowie wybierają grupy polityczne do których chcą należeć. Decyzję taką podejmują nie na podstawie narodowości, ale przekonań politycznych. Niektóre grupy polityczne reprezentują europejskie partie polityczne, czyli ogólnoeuropejskie partie tworzone przez krajowe partie polityczne wyznające podobne wartości.  Inne są wynikiem koalicji pomiędzy kilkoma partiami europejskimi lub narodowymi i posłami niezrzeszonymi.

W kończącej się kadencji Parlamentu Europejskiego działało 8 grup politycznych (frakcji). Największą stanowiła EPP (Europejska Partia Ludowa – Chrześcijańscy Demokraci). Pozostałe 7 to: S&D (Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów), ECR (Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy), ALDE (Porozumienie Liberałów i Demokratów na rzecz Europy), GUE/NGL (Zjednoczona Lewica Europejska/Nordycka Zielona Lewica), G/EFA (Zieloni/Wolne Przymierze Europejskie), EFDD (Europa Wolności i Demokracji Bezpośredniej) i ENF (Europa Narodów i Wolności). Europosłowie mogą również nie dołączać do żadnej z istniejących frakcji, pozostając w grupie parlamentarzystów niezrzeszonych.

Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego podczas 15 lat Polski w UE

Jak to było na początku?

Pierwsi polscy europosłowie, o czym nie wszyscy wiedzą, wcale nie pochodzili z wyborów do Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z art. 25 Traktatu ateńskiego po wejściu Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, Polska uzyskała z automatu 54 mandaty do Parlamentu Europejskiego, które objęli polscy posłowie i senatorowie, którzy do akcesji Polski uczestniczyli w jego pracach w charakterze obserwatorów. Mandat objęło wówczas 43 posłów i 11 senatorów.

Wśród posłów, rozkład mandatów przebiegał następująco:

• Sojusz Lewicy Demokratycznej: 15 mandatów
• Platforma Obywatelska: 5 mandatów
• Prawo i Sprawiedliwość: 4 mandaty
• Polskie Stronnictwo Ludowe: 4 mandaty
• Samoobrona: 4 mandaty
• Unia Pracy: 2 mandaty
• Liga Polskich Rodzin: 2 mandaty
• Stronnictwo Konserwatywno – Ludowe: 1 mandat
• Socjaldemokracja Polska: 3 mandaty
• Ruch Katolicko-Narodowy: 1 mandat
• Polski Blok Ludowy: 1 mandat
• Federacyjny Klub Parlamentarny: 1 mandat

Wśród senatorów, podział był następujący:

• Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy: 6 mandatów
• Senat 2001: 2 mandaty
• Liga Polskich Rodzin: 1 mandat
• Socjaldemokracja Polska: 1 mandat
• Koło Senatorów Ludowych i niezależnych: 1 mandat

W pierwszych wyborach po wejściu Polski do Unii w 2004 roku frekwencja wyborcza wyniosła 20,87%. Polacy objęli wtedy 54 mandaty. Z 21 zarejestrowanych list kandydaci 8 list przekraczających wymagany próg 5% zostali uwzględnieni przy następującym podziale mandatów:

• Platforma Obywatelska: 15 mandatów
• Liga Polskich Rodzin: 10 mandatów
• Prawo i Sprawiedliwość: 7 mandatów
• Samoobrona: 6 mandatów
• Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy: 5 mandatów
• Unia Wolności: 4 mandaty
• Polskie Stronnictwo Ludowe: 4 mandaty.
• Socjaldemokracja Polska: 3 mandaty

Już podczas pierwszej kadencji Polski w Parlamencie Europejskim, Polacy piastowali ważne stanowiska w strukturach PE. Wiceprzewodniczącymi Parlamentu byli: w latach 2004 – 2007 Janusz Onyszkiewicz i w latach 2007 – 2009 Adam Bielan.

 Na istotnych stanowiskach w komisjach parlamentarnych i delegacjach również nie brakowało polskich polityków. W latach 2004-2009 Polacy pełnili funkcję przewodniczących następujących komisji / delegacji:

• Janusz Lewandowski (EPP-ED) – Przewodniczący Komisji Budżetowej
• Jacek Saryusz-Wolski (EPP-ED) – Przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych
• Bogdan Klich (EPP-ED) – Przewodniczący Delegacji do spraw stosunków z Białorusią (2004 – 2007)
• Jacek Protasiewicz (EPP-ED) – Przewodniczący Delegacji do spraw stosunków z Białorusią (2008 – 2009)
• Marcin Libicki (UEN) – Przewodniczący Komisji Petycji
• Marek Siwiec (PES) Przewodniczący Delegacji do komisji współpracy parlamentarnej UE-Ukraina

Drugie wybory, kolejne wyzwania

Drugie wybory europarlamentarne zostały zaplanowane w Polsce na 7 czerwca 2009 roku. W Polsce do rozdzielenia pomiędzy kandydatów pozostało 50 mandatów z ogólnej liczby 736 posłów. Frekwencja wyniosła 24,53%. Podział mandatów przebiegał następująco:

• Platforma Obywatelska: 25 mandatów
• Prawo i Sprawiedliwość: 15 mandatów
• Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy: 7 mandatów
• Polskie Stronnictwo Ludowe: 3 mandaty

Podobnie, jak w poprzedniej kadencji, również i w tej Polacy również objęli ważne stanowiska. Wyróżnieniem był wybór na funkcję pierwszego przewodniczącego PE VII kadencji Jerzego Buzka. Wiceprzewodniczącym Parlamentu w latach 2012 – 2014 był Jacek Protasiewicz.

Polscy europosłowie, tak jak w poprzedniej kadencji, pełnili ważne funkcje w poszczególnych komisjach:

• Danuta Hübner (EPP-ED) – przewodnicząca Komisji ds. Rozwoju Regionalnego
• Jerzy Buzek (EPP-ED) – przewodniczący Delegacji do Zgromadzenia Parlamentarnego Unii dla Śródziemnomorza
• Jacek Protasiewicz (EPP-ED) – przewodniczący Delegacji do spraw stosunków z Białorusią (2009 – 2012)
• Filip Kaczmarek (EPP-ED) – przewodniczący Delegacji do spraw stosunków z Białorusią (2012 – 2014)
• Paweł Kowal (EKR) – przewodniczący Delegacji do komisji współpracy parlamentarnej UE-Ukraina

Wybory po raz trzeci

Wybory w 2014 roku odbyły się 25 maja. Frekwencja zmalała względem wyborów z 2009 roku – wyniosła 23,82%. Do obsadzenia Polska otrzymała 51 mandatów. Ich podział przebiegł następująco:

• Prawo i Sprawiedliwość: 19 mandatów
• Platforma Obywatelska: 19 mandatów
• Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy: 5 mandatów
• Polskie Stronnictwo Ludowe: 4 mandaty
• Nowa Prawica – Janusza Korwin-Mikke: 4 mandaty

W tej kadencji wiceprzewodniczącymi Parlamentu Europejskiego zostali Ryszard Czarnecki i Bogusław Liberadzki. W marcu 2018 funkcję tę objął Zdzisław Krasnodębski.

Polscy europosłowie zostali przewodniczącymi następujących komisji i delegacji:

• Danuta Hübner  (EPP-ED) – przewodnicząca Komisji Spraw Konstytucyjnych;
• Jerzy Buzek (EPP-ED) – przewodniczący Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii;
• Czesław Siekierski (EPP-ED) – przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi;
• Janusz Lewandowski (EPP-ED) – przewodniczący Delegacji do spraw stosunków z Iranem;
• Bolesław Piecha (EKR) – przewodniczący Delegacji do Komitetu Parlamentarnego CARIFORUM-UE;
• Bogdan Zdrojewski (EPP-ED) – Przewodniczący Delegacji do spraw stosunków z Białorusią;
• Dariusz Rosati (EPP-ED) – Przewodniczący Delegacji do Komisji Parlamentarnej Stowarzyszenia UE-Ukraina.

Już 26 maja wybierając swoich przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego  będziemy mieć możliwość wpływu na losy Unii Europejskiej w kolejnych latach. Idź i zagłosuj, wybierz Polskę w UE, w jakiej chcesz żyć!

Kinga Klich, Klaudia Wackerman

Stowarzyszenie Demagog jest organizacją partnerską Biura Parlamentu Europejskiego we Wrocławiu w ramach akcji