Nacjonalistka z czerwonym rodowodem

Chociaż Farion powszechnie kojarzona jest z partią Swoboda – główną nacjonalistyczną siłą na ukraińskiej scenie politycznej – to jednak, o ironio, swoją karierę polityczną zaczynała jeszcze… w Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Sama zainteresowana negowała ten wstydliwy fakt pomimo dokumentów potwierdzających jej przynależność. Pytana przez dziennikarzy o ten epizod z jej życia, Farion – znana z ostrego języka – komentowała w swoim stylu, że „orlica nie tłumaczy się hienom”.

Iryna Farion z wykształcenia była językoznawczynią i to właśnie gorliwa obrona języka ukraińskiego w połączeniu z radykalnym zwalczaniem języka rosyjskiego stanowiły domenę jej aktywności publicznej. U szczytu popularności politycznej partii Swoboda, w latach 2012–2014, Farion zasiadała z jej ramienia w Radzie Najwyższej, jednoizbowym parlamencie Ukrainy.

W kolejnych latach Farion kontynuowała swoją działalność publiczną. Pracowała naukowo jako profesor w katedrze języka ukraińskiego na Politechnice we Lwowie. Prowadziła blog na łamach „Ukraińskiej Prawdy”, a także dwa kanały na YouTubie – na pierwszym z nich komentowała bieżące wydarzenia w Ukrainie, na drugim – zamieszczała swoje medialne wystąpienia. 

Są Ukraińcy i są kacapy – świat według Iryny Farion

I to właśnie po jednym z takich wystąpień było o Irynie Farion głośno w ostatnich miesiącach.

Tak właśnie, według Iryny Farion, miał wyglądać dylemat tożsamościowy obywateli Ukrainy. Na uwagę prowadzącej wywiad Janiny Sokołowej, że językiem rosyjskim posługują się także żołnierze Pułku Azow broniący Ukrainy na froncie, Farion stwierdziła:

Wywiad ten wywołał w Ukrainie skandal, a sama Farion została po swoich wypowiedziach dyscyplinarnie zwolniona z lwowskiej politechniki, gdzie wykładała przez niemal 30 lat. 

Nie była to jej jedyna kontrowersyjna wypowiedź. Spory rozgłos zdobyły także jej niekonwencjonalne metody wychowawcze:

W sprawach języka Farion była częstym gościem ukraińskich mediów. Jej agresywna, pryncypialnie antyrosyjska retoryka przysporzyła jej oddane grono sympatyków, ale i niemało wrogów.

Zamach na Irynę Farion – co wiemy?

19 lipca około godziny 19 Iryna Farion została postrzelona z bliskiej odległości w głowę, w pobliżu swojego mieszkania przy ulicy Masaryka we Lwowie. Następnie została w stanie krytycznym przewieziona do szpitala, gdzie zmarła jeszcze tego samego dnia.

W ukraińskich mediach szybko pojawił się wizerunek podejrzanego o zamach – jest nim nieznany młody mężczyzna w charakterystycznym kapeluszu i okularach słonecznych, który, według relacji świadków, przez ostatnie dwa tygodnie przesiadywał całe dnie na ławce przed blokiem, w którym mieszkała Farion.

Źródło: www.zaxid.net, 21.07.2024

Jak przekazał ukraiński minister spraw wewnętrznych Ihor Kłymenko, ukraińskie służby analizują różne możliwe motywy zamachu. Jednak głównymi wersjami dla śledczych pozostają działalność polityczna i społeczna Iryny Farion oraz osobista niechęć do jej osoby.

Reakcje w Ukrainie po zamachu

Zamach na Farion, jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci ukraińskiego życia publicznego, odbił się szerokim echem w kraju nad Dnieprem. Mer Lwowa Andrij Sadowyj, w opublikowanym oświadczeniu, wyraził kondolencje bliskim zmarłej:

Doradca szefa Kancelarii Prezydenta Ukrainy Serhij Leszczenko obarczył Rosję winą za zamach: „Irynę Farion zabiła Rusnia (jedno z pejoratywnych ukraińskich określeń na Rosję – przyp. Demagog). To jedyny beneficjent”.

Ірину Фаріон вбила русня. Саме вони єдиний бенефіціар. Тепер замість згуртованості проти зовнішнього ворога будуть влаштовувати внутрішні качелі, сварити українців між собою. Так, як свого часу вони вбили Шеремета і Гонгадзе, знищили Чорновола і отруїли Ющенка. Це ж так очевидно

— Serhiy Leshchenko (@Leshchenkos) July 19, 2024

Na rosyjski ślad wskazuje także w swoim oświadczeniu sama partia Swoboda, której członkinią była Farion.

Reakcja Rosji? Farion dostała za swoje

Zamach na Farion był z satysfakcją komentowany w rosyjskich mediach propagandowych. „Konsomolskaja Prawda” oceniła, że Irynę Farion „zabiła atmosfera nienawiści”, którą sama budowała przez wiele lat. Portal Ukraina.ru w podobnym tonie napisał, że do Farion „przyleciał bumerang nienawiści. Zebrała to, co sama zasiała”. Z kolei serwis Pravda.ru stwierdził, że Farion była „ideologiem ukraińskiego faszyzmu, który stał się później państwową ideologią Ukrainy”.

Rosja wykorzystuje kwestię językową w Ukrainie

Zabójstwo Iryny Farion, jednej z największych orędowniczek derusyfikacji Ukrainy, jest istotne, dlatego że to właśnie kwestia statusu języka rosyjskiego w Ukrainie jest od dekady jednym z głównych argumentów wykorzystywanych w swojej polityce przez Rosję.

Od zapowiedzi anulowania rusyfikacyjnej ustawy językowej rozpoczęły się w lutym 2014 roku protesty na Krymie i w Donbasie, które szybko przerodziły się w prorosyjską rebelię. Chociaż z tych planów szybko się wycofano, a sam lider Swobody Ołeh Tiahnybok zadeklarował, że nikt nie zamierza zakazywać posługiwania się językiem rosyjskim, nie zatrzymało to biegu dalszych wydarzeń – zorganizowania prorosyjskiego referendum na Krymie i powołania separatystycznych republik w Doniecku i w Ługańsku.

Ustawa ukrainizacyjna? Dla Farion to było za mało

Nowa ustawa językowa, której celem faktycznie była marginalizacja języka rosyjskiego i promocja ukraińskiego w sferze publicznej (zwłaszcza w mediach i edukacji), została uchwalona dopiero w 2019 roku, a więc 5 lat po aneksji Krymu i rozpoczęciu działań wojennych w Donbasie.

Iryna Farion jako prominentna działaczka Swobody była odpowiedzialna za wyznaczanie najbardziej radykalnego kursu polityki językowej w programie partii. Ugrupowanie krytykowało działania podejmowane przez władze ukraińskie jako niewystarczające. Wybrzmiewa to również z zacytowanego wcześniej komunikatu partyjnego opublikowanego po zamachu, w którym dużą część odpowiedzialności za śmierć swojej działaczki Swoboda przekierowuje na rosyjską piątą kolumnę działającą w Ukrainie i na bezradność krajowych władz.

Sama Farion krytykowała zresztą ustawę z 2019 roku, oceniając, że nie ustanawia ona „narodowej” polityki językowej, a jedynie „hybrydową”.

Język nadal dzieli Ukraińców – ilu z nich mówi po ukraińsku i rosyjsku?

Zgodnie z najnowszymi badaniami z lutego 2024 roku – jedynie 59 proc. Ukraińców w skali całego kraju deklaruje, że posługuje się w domu wyłącznie językiem ukraińskim (s. 87). 28 proc. mieszkańców Ukrainy jest w życiu codziennym dwujęzycznych, a 12 proc – wyłącznie rosyjskojęzycznych. 

Jednak proporcje znacząco się zmieniają, jeśli spojrzymy z perspektywy regionalnej. Na wschodzie Ukrainy wyłącznie rosyjskojęzycznych jest już 25 proc. Ukraińców, a dwujęzycznych: 51 proc. Na południu kraju jest to odpowiednio: 22 proc. rosyjskojęzycznych i 46 proc. dwujęzycznych.

Działalność Iryny Farion, która sama określała te osoby mianem „kacapów”, nieuchronnie polaryzowała ukraińskie społeczeństwo i popychała tę ludność ku Rosji. W tym samym wywiadzie z Janiną Sokołową Farion stwierdziła zresztą, że wojna z Rosją wybuchła właśnie z powodu kwestii językowej, i przywołała wypowiedź Elona Muska:

Kim Rosja będzie straszyć po śmierci Farion?

Chociaż Rosja faktycznie miała wiele powodów, by zlikwidować Farion, warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że wraz z jej śmiercią rosyjski aparat propagandowy utracił jednego z głównych „straszaków”, których od 2014 roku używał wobec ukraińskiej ludności rosyjskojęzycznej, która mogła obawiać się dojścia do władzy w Kijowie radykalnych nacjonalistów pokroju Farion.

Należy podkreślić, że Swoboda była u władzy przez krótki okres – od momentu ucieczki prezydenta Wiktora Janukowycza – kiedy to wraz z partią UDAR Witalija Kłyczki oraz Batkiwszczyną Arsenija Jaceniuka utworzyła nową koalicję partii proeuropejskich. Jednak koalicja przetrwała tylko do 24 lipca 2014 roku, kiedy to partie planowo zdecydowały o jej rozpadzie i o zorganizowaniu przedterminowych wyborów parlamentarnych, co było jednym z żądań protestujących w czasie Rewolucji Godności.

W wyborach parlamentarnych 2014 roku Swoboda nie przekroczyła progu wyborczego i tym samym nie powtórzyła swojego sukcesu z 2012 roku. Od tego czasu partia zachowuje marginalne wpływy na szczeblu ogólnokrajowym, pozostając ważną siłą polityczną jedynie na szczeblu samorządowym w zachodniej części kraju.

Zamach na Farion a zabójstwa polityków i działaczy prorosyjskich

Trudno nie analizować zamachu w szerszym kontekście podobnych wydarzeń, które miały miejsce po 24 lutego 2022 roku.

• 20 sierpnia 2022 roku w zamachu bombowym zginęła Daria Dugina, córka rosyjskiego filozofa i ideologa Aleksandra Dugina, prawdopodobnie głównego celu zamachu.
• 2 kwietnia 2023 roku w Petersburgu zginął w zamachu Właden Tatarski, rosyjski bloger i propagandysta wojenny.
• 6 maja 2023 roku miał miejsce zamach na rosyjskiego pisarza i propagandystę Zachara Prilepina. W jego wyniku Prilepin został ciężko ranny.
• 6 grudnia 2023 roku pod Moskwą został zastrzelony przez ukraińskie służby specjalne prorosyjski polityk Ilia Kiwa, który tuż przed inwazją uciekł do Rosji. Wcześniej, jeszcze jako czynny polityk w Ukrainie i deputowany do Rady Najwyższej, zasłynął licznymi skandalami i kontrowersyjnymi wypowiedziami.

Wszystkie te wydarzenia łączy podobna charakterystyka celów. Są to osoby aktywne politycznie, szerzące radykalne poglądy i propagandę, polaryzujące opinię publiczną, nawołujące do agresji. Nie jest więc wykluczone, że zamach, jeśli faktycznie został zlecony przez służby rosyjskie, był nie „tylko” likwidacją wrogiej Rosji ukraińskiej nacjonalistki, lecz także zemstą za poprzednie udane akcje służb ukraińskich na prorosyjskich odpowiednikach Farion.

To zaś może zwiastować kolejne zamachy. Tak w Rosji, jak i w Ukrainie.