Wyposażenie podmiotów leczniczych w aparaturę i sprzęt medyczny decyduje o możliwościach zapewnienia efektywnej opieki medycznej, diagnostyki i leczenia. Jeśli szpital nie dysponuje odpowiednią liczbą sprawnych urządzeń medycznych, spada jakość i dostępność świadczeń zdrowotnych.

Jednocześnie stosowanie nowoczesnych technologii zwiększa popyt na wyspecjalizowaną kadrę medyczną obsługującą te urządzenia oraz generuje znaczne koszty związane z zakupem aparatury i jej konserwacją. W tej sytuacji znaczenia nabiera efektywność wykorzystania zakupionego sprzętu. Ta, jak pokazuje najnowszy raport Najwyższej Izby Kontroli, nie jest w Polsce na najwyższym poziomie.

Naruszenia ustawy o finansach publicznych

Jak podaje NIK, najczęściej podawaną przesłanką zakupu wysokospecjalistycznej aparatury medycznej przez szpitale była możliwość sfinansowania jej zakupu ze środków pochodzących z zewnątrz. Decyzje z reguły były podejmowane bez wcześniejszego rozpoznania potrzeb pacjentów i mimo braku zainteresowania NFZ zakontraktowaniem danego zakresu usług.

Taki stan rzeczy naruszył art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych, który zobowiązuje do wydatkowania środków publicznych w sposób celowy i oszczędny oraz przy uzyskaniu przy tym najlepszych możliwych efektów. Wartość zrealizowanych zamówień bez przeprowadzenia wymaganego konkursu ofert wyniosła łącznie 11 442,3 tys. zł.

Przypadki niewykorzystania aparatury w pełnym zakresie

W 10 podmiotach leczniczych wystąpiły przypadki niewykorzystywania w pełnym zakresie wysokospecjalistycznej aparatury medycznej. Wpływ na taki stan rzeczy miały m.in. opóźnienia w przygotowaniu pomieszczeń pracowni diagnostycznych, długotrwałe awarie urządzeń, remonty pomieszczeń lub brak zawartej umowy z NFZ w danym okresie. W szczególności:

Stopień wykorzystania aparatury przez szpitale

Aparaturę w największym stopniu wykorzystywały szpitale onkologiczne (stanowiły 29 proc. kontrolowanych podmiotów), które wykonały aż 66 proc. wszystkich badań wśród kontrolowanych podmiotów. W okresie epidemii COVID-19 nastąpiło zmniejszenie liczby udzielanych świadczeń o 12 proc. oraz leczenia pacjentów o 14 proc. z powodu wdrażanych środków mających na celu ograniczenie transmisji wirusa.

Stale spada również liczba wykonywanych zabiegów z wykorzystaniem akceleratorów (stosowanych w radioterapii). Tendencja ta miała miejsce jeszcze przed pandemią. NIK zwraca uwagę, że liczba tej aparatury znacznie wzrosła w okresie objętym kontrolą, co sprawia, że liczba zabiegów przypadająca na jedno urządzenie się zmniejszyła.

Widoczne braki kadrowe wśród lekarzy

W latach 2017–2021 liczba lekarzy ze specjalizacją w radiologii i diagnostyki obrazowej wzrosła o 14 proc., radioterapii onkologicznej i medycyny nuklearnej – o 10 proc. Pomimo wzrostu ogólnej liczby lekarzy radiologów w pięciu skontrolowanych podmiotach wystąpiły niedobory kadrowe.

Przez niedobór lekarzy ze specjalizacją odpowiadającą rodzajowi wykonywanych procedur radiologicznych w pięciu skontrolowanych podmiotach wystąpiły niedobory tej kadry medycznej. W dwóch placówkach nie zapewniono wymaganej minimalnej obsady przy udzielaniu świadczeń w pracowni tomografii komputerowej.

Cele zakupu wysokospecjalistycznej aparatury

Od roku 2017 do pierwszej połowy 2021 roku skontrolowane podmioty zakupiły 119 wysokospecjalistycznych urządzeń o łącznej wartości 434 006,7 tys. zł. W tym czasie odnotowano wzrost liczby aparatury o 26 proc. Cele zakupu prezentowały się następująco:

• wymiana przestarzałej wysokospecjalistycznej aparatury medycznej (w 62 przypadkach – 52 proc.),
• doposażenie w celu zwiększenia dostępności i podniesienia jakości udzielanych świadczeń (w 43 przypadkach – 36 proc.),
• rozszerzenie zakresu udzielanych świadczeń oraz wprowadzenie nowego zakresu usługi medycznej (w 14 przypadkach – 12 proc.).

Opóźnienia w dostarczeniu opisów badań

W kontrolowanych podmiotach, w okresie objętym kontrolą, 65 proc. opisów wyników badań sporządzono w czasie do 3 dni, 11 proc. w czasie od 4 do 7 dni, 8 proc. w czasie od 8 do 14 dni, a 16 proc. w czasie powyżej 14 dni.

W trzech podmiotach, w przypadku 41 badań, nie zapewniono terminowego wykonania opisu badania diagnostyki obrazowej i medycyny nuklearnej, w stosunku do terminów określonych w umowach cywilnoprawnych z lekarzami radiologami. Opóźnienia te sięgały nawet 45 dni.

Kontrola została przeprowadzona w latach 2017–2021 (do 26 października) w 17 podmiotach leczniczych (w tym 15 prowadzonych w formie samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz dwóch instytutach badawczych).