[Aktualizacja 25.04.2024] W poprzedniej wersji analizy napisaliśmy, że skoro współczynnik dzietności wynosił w 2020 roku 1,378, to na 1000 kobiet w wieku rozrodczym w jednym urodziło się 1378 dzieci. To błąd wynikający z niewłaściwej interpretacji tego współczynnika. Poprawiliśmy ten fragment.

Czym jest współczynnik dzietności?

Zgodnie z definicją stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny: „Oznacza on liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego (15-49 lat) przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne”.

Współczynnik dzietności jest jednym z najpowszechniej wykorzystywanych mierników płodności z dwóch powodów:

• nie mają na niego wpływu różnice ani zmiany w relacji wieku do płci,
• stanowi łatwo zrozumiałą miarę hipotetycznej pełnej płodności.

Przyjmuje się, że jeżeli współczynnik dzietności oscyluje w przedziale 2,10-2,15, można mówić o tzw. prostej zastępowalności pokoleń. Oznacza to, że w przyjętej sytuacji każda kobieta w wieku rozrodczym rodzi średnio nieco więcej niż dwójkę dzieci. Stan taki jest pożądany, aby móc zapewnić w przyszłości optymalną wielkość siły roboczej, a co za tym idzie nie obciążać zbytnio systemu emerytalnego.

Najnowsze dane

Według najnowszej publikacji GUS z 31 maja br. „Polska w liczbach 2021” współczynnik dzietności w Polsce w 2020 roku wynosił 1,378. Jest to najniższy wynik od 2016 roku, kiedy to współczynnik dzietności wyniósł 1,357. Natomiast najniższy współczynnik dzietności w Polsce w XXI wieku (1,222) odnotowano w 2003 roku.

Innymi słowy, jeśli kobiety będą rodzić dzieci z obecną intensywnością, to na 1000 kobiet będzie rodziło się 1378 dzieci. Chcąc uzyskać poziom zastępowalności pokoleń, przelicznik ten powinien zawierać się w przedziale od 2100 do 2150.

Jak możemy przeczytać w raporcie GUS w 2020 roku:

Liczba urodzonych dzieci zmniejszyła się zarówno w miastach, jak i na obszarach wiejskich. Cały czas jednak trend pozostaje korzystny dla mniej zurbanizowanych obszarów. W ubiegłym roku współczynnik urodzeń kształtował się na terenach wiejskich na poziomie 9,6 proc, z kolei w miastach wyniósł 9 proc. Oznacza to – w porównaniu z rokiem 2019 – niższe natężenie o 0,6 punktu promilowego w miastach, a na wsi o 0,5 punktu.

Najnowszy raport GUS pokazuje także, jak zmienia się udział dzieci w strukturze demograficznej naszego kraju. W 2000 roku stanowiły one jeszcze prawie 1/5 mieszkańców Polski, a w 1990 roku 1/4. Po raz pierwszy od dziesięcioleci liczba nowonarodzonych dzieci była mniejsza od liczby tych kończących 14 lat.

Jak wyglądały prognozy dotyczące dzietności kilka lat temu?

Najnowsze badania GUS można odnieść do opracowania z 2017 roku, kiedy to opublikowany został dokument „Prognoza ludności gmin na lata 2017–2030”. Na wstępie należy zaznaczyć podkreślenie autorów, że prognoza ta ma charakter eksperymentalny.

Badacze zakładali m.in. systematyczny wzrost współczynnika dzietności od roku 2017. Tymczasem w rzeczywistości – od 2017 roku – niezmiennie on spada. Przypuszczano, że również w 2020 roku współczynnik dzietności miałby wynosić 1,43. Tymczasem jego wartość wg. najnowszych statystyk jest niższa. Poniżej prezentujemy wykres, który przygotował ekonomista Rafał Mundry.

GUS:
Współczynnik dzietności TFR w 2020 spadł do 1,378. Z 1,419 w roku poprzednim.

*Na 1000 kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat) urodziło się 1378 dzieci. Do zastępowalności pokoleń powinno to być 2100-2200. pic.twitter.com/H3DWKj5knC

— Rafał Mundry (@RafalMundry) May 31, 2021

Jak kształtował się współczynnik dzietności w Unii Europejskiej?

Zgodnie z danymi Eurostatu w 2019 roku współczynnik dzietności dla 27 krajów Wspólnoty wynosił 1,53. Dla porównania – w Polsce w tym samym roku wartość tego współczynnika wyniosła 1,44, co było 19. wynikiem w UE-27. W ostatnich latach najwyższą wartość owego wskaźnika dla Unii Europejskiej zanotowano na poziomie 1,57 – dwukrotnie w 2010 roku i 2016 roku.

Jeśli chodzi o poszczególne kraje Wspólnoty, to najwyższy wskaźnik dzietności został odnotowany we Francji. W 2019 roku jego wartość wynosiła 1,86. Tuż za Francją uplasowała się Rumunia ze wskaźnikiem 1,77. Na trzecim miejscu znalazły się Irlandia, Szwecja i Czechy z wartością współczynnika dzietności na poziomie 1,71.

Źródło: Eurostat

W 2019 roku w UE urodziło się w sumie 4,18 mln dzieci, co wpisuje się tendencję spadkową od 2008 roku, kiedy to na świat przyszło w sumie 4,68 mln dzieci.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.