W ostatnim czasie olbrzymią popularność zdobył na Facebooku post sugerujący, że wybory korespondencyjne oznaczać będą brak tajności głosowania.

Z kartą do głosowania wyborca ma odesłać Pocztą Polską oświadczenie z imieniem, nazwiskiem i numerem PESEL. Anonimowość twojego głosu i tajność wyborów przestanie istnieć, a w ten sposób PiS będzie mógł zbudować bazę danych wszystkich osób, które zagłosowały, wraz z informacją jak zagłosowały. A to już jest totalitaryzm i totalna inwigilacja. Wystarczy zeskanować wszystkie karty do głosowania i powiązać informacje z nich z bazą PESEL, by mieć wgląd w kompletny przekrój poglądów, zwalniać ludzi z pracy i szykanować. Napuszczać służby i manipulować.

Sugestia jest wyraźna – głosując korespondencyjnie, tracisz tajność swojego głosu i narażasz się na szykany polityczne ze strony władzy.

Jak ma wyglądać głosowanie korespondencyjne w wyborach prezydenckich 2020?

6 kwietnia Sejm uchwalił ustawę przewidującą, że wybory prezydenckie zarządzone na maj zostaną przeprowadzone wyłącznie w drodze głosowania korespondencyjnego. Ustawa ta oczekuje obecnie na rozpatrzenie przez Senat, co oznacza, że jej zapisy mogą ulec zmianie. Nie stanowi ona jeszcze obowiązującego prawa. W naszej analizie sprawdziliśmy więc zarówno obecny stan prawny, jak i proponowane zmiany. Zweryfikowaliśmy też, jak w przeszłości wyglądało głosowanie korespondencyjne.

Obowiązujący stan prawny

Biorąc pod uwagę obowiązujące obecnie prawo, przeanalizować musimy zapisy dwóch ustaw: Kodeksu wyborczego, a także specustawy z 31 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Zgodnie z Kodeksem wyborczym głosować korespondencyjnie może osoba niepełnosprawna o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Ustawa z 31 marca 2020 roku rozszerzyła ten katalog o:

• osoby znajdujące się w obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych w związku z przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej,
• osoby, które najpóźniej w dniu głosowania ukończyły 60 lat.

Procedura głosowania korespondencyjnego

1. Zamiar głosowania korespondencyjnego wyborca zgłasza komisarzowi wyborczemu do piętnastego dnia przed dniem wyborów, z wyjątkiem wyborcy podlegającego w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, który zamiar głosowania komisarzowi wyborczemu zgłasza do piątego dnia przed dniem wyborów.
2. Wyborca, który zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego, otrzymuje, nie później niż sześć dni przed dniem wyborów, pakiet wyborczy, z wyjątkiem wyborcy podlegającego w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, który pakiet wyborczy otrzymuje nie później niż dwa dni przed dniem wyborców.
3. W skład pakietu wyborczego wchodzi: koperta zwrotna, karta lub karty do głosowania, koperta na kartę do głosowania, instrukcja głosowania korespondencyjnego, nakładka lub nakładki na kartę lub karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille’a – jeżeli wyborca zażądał ich przesłania, oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu na karcie do głosowania.
4. Wyborca głosujący korespondencyjnie po wypełnieniu karty do głosowania wkłada ją do koperty na kartę do głosowania, którą zakleja, a następnie kopertę tę wkłada do koperty zwrotnej łącznie z podpisanym oświadczeniem o osobistym i tajnym oddaniu głosu przesyła ją do właściwej obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie. Wyjątek stanowi wyborca podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie lub izolacji w warunkach domowych, który kopertę zwrotną przekazuje przedstawicielowi Poczty Polskiej. Wyborca niepełnosprawny oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, mogą także przekazać kopertę zwrotną przedstawicielowi Poczty Polskiej. Mogą oni również w godzinach głosowania osobiście dostarczyć kopertę zwrotną do obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie, w obwodzie głosowania, w którym jest wpisany do spisu wyborców.
5. Koperty zwrotne dostarczane są do właściwych obwodowych komisji wyborczych ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie w godzinach głosowania.
6. Wciąż zaklejone koperty na kartę do głosowania wyjęte z kopert zwrotnych dostarczonych do obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie wrzucane są do urny wyborczej.
7. Po zakończeniu głosowania, przewodniczący obwodowej komisji wyborczej ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie otwiera urnę wyborczą, po czym komisja liczy wyjęte z urny karty do głosowania i ustala liczbę kart ważnych i liczbę kart nieważnych oraz, odpowiednio do przeprowadzonych wyborów, liczbę głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów albo na poszczególne listy kandydatów i każdego kandydata z tych list, a także liczbę głosów nieważnych.
8. Po zakończeniu głosowania, obwodowa komisja wyborcza ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie ustala liczbę wysłanych pakietów wyborczych, a także liczbę kart do głosowania wyjętych z kopert zwrotnych dostarczonych do obwodowej komisji wyborczej ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie do zakończenia głosowania i podaje je w protokole głosowania.

Podsumujmy: zgodnie z obowiązującym prawem, wyborca głosujący korespondencyjnie oddaje swój głos na karcie do głosowania. Tę wkłada do koperty na kartę do głosowania, którą następnie zakleja. Zaklejoną kopertę wkłada wreszcie do drugiej koperty – zwrotnej – w której umieszcza również podpisane oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu. Taka przesyłka trafia do obwodowej komisji wyborczej.

Warto zwrócić uwagę na art. 72 § 3 Kodeksu wyborczego:

Jeżeli w kopercie zwrotnej brak jest podpisanego oświadczenia lub gdy koperta na kartę do głosowania nie jest zaklejona, koperty na kartę do głosowania nie wrzuca się do urny, a karty nie bierze się pod uwagę przy ustalaniu wyników głosowania w obwodzie.

Proponowane zmiany

Zgodnie z uchwaloną przez Sejm 6 kwietnia ustawą tegoroczne wybory prezydenckie mają zostać przeprowadzone wyłącznie w drodze głosowania korespondencyjnego.

1. Wyborca głosujący w wyborach nie składa wniosku o skorzystanie z możliwości głosowania korespondencyjnego.
2. Poczta Polska zapewnia w terminie od siedmiu dni do dnia przypadającego przed dniem głosowania doręczenie pakietu wyborczego bezpośrednio do oddawczej skrzynki pocztowej wyborcy lub pod adres zameldowania wyborcy.
3. Skład pakietu wyborczego jest identyczny z obecnie obowiązującym: koperta zwrotna, karta do głosowania, koperta na kartę do głosowania, instrukcja głosowania korespondencyjnego, oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu na karcie do głosowania.
4. Wyborca po wypełnieniu karty do głosowania wkłada ją do koperty na kartę do głosowania, którą zakleja, a następnie kopertę tę wkłada do koperty zwrotnej łącznie z podpisanym oświadczeniem, umieszcza ją, sam lub za pośrednictwem innej osoby, nie wcześniej niż o godzinie 6:00 i nie później niż do godziny 20:00 w dniu głosowania, w specjalnie przygotowanej do tego celu nadawczej skrzynce pocztowej na terenie gminy.
5. Koperty na kartę do głosowania wyjęte z kopert zwrotnych dostarczonych do gminnej obwodowej komisji wyborczej wrzucane są do urny wyborczej. Kopert na kartę do głosowania nie otwiera się przed wrzuceniem do urny wyborczej.

W ustawie z 6 kwietnia znajdującej się obecnie w Senacie również zagwarantowana jest tajność oddanego głosu.

Jak wyglądało głosowanie korespondencyjne w poprzednich wyborach?

Do polskiego prawa głosowanie korespondencyjne wprowadzone zostało w roku 2011 (a więc za poprzednich rządów PO-PSL) przy okazji odbywających się wtedy wyborów parlamentarnych. Uprawnienia zostały wówczas przyznane dwóm grupom wyborców, dla których dotarcie do lokali wyborczych mogło okazać się szczególnie problematyczne – osobom niepełnosprawnym oraz przebywającym poza granicami Polski.

Pakiet wyborczy, podobnie jak obecnie, składał się z dwóch kopert – koperty zwrotnej oraz koperty na kartę do głosowania.

Również wtedy w debacie pojawiały się wątpliwości co do tajności takiego głosowania. W sprawie tej wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 lipca 2011 roku:

Trybunał stwierdza, że w wypadku głosowania korespondencyjnego na wyborcę przechodzi obowiązek zagwarantowania tajności aktu oddania głosu. Z momentem dostarczenia konsulowi karty do głosowania obowiązek zagwarantowania tajności podjętej już decyzji wyborczej przechodzi na konsula. Taki sposób uregulowania procedury oddania głosu poza lokalem wyborczym nie narusza zasady tajności głosowania, gdyż ustawodawca wskazał podmioty odpowiedzialne za realizację tej zasady na poszczególnych etapach procesu wyborczego i stworzył rozbudowany, opisany wyżej mechanizm gwarantujący, że treść decyzji konkretnego wyborcy nie będzie znana osobom postronnym.

– czytamy w uzasadnieniu.

Zmiana w uprawnieniach nadeszła w roku 2014, kiedy to podczas nowelizacji Kodeksu wyborczego dodano do niego zapis zezwalający z procedury głosowania korespondencyjnego korzystać wszystkim Polakom.

Utrzymano w niej zasadę separacji głosu poprzez wykorzystanie dwóch kopert wobec procedury, która została uznana przez Trybunał Konstytucyjny za nienaruszającą zasady tajności głosowania.

Do ograniczenia możliwości głosowania korespondencyjnego doszło w nowelizacji Kodeksu wyborczego z 2018 roku, przed wyborami samorządowymi. Wówczas pozostawiono możliwość takiej procedury wyborczej jedynie osobom niepełnosprawnym.

Reasumując, od momentu uchwalenia Kodeksu wyborczego w 2011 roku w procedurze głosowania korespondencyjnego niezmiennie obowiązuje zasada separacji karty do głosowania poprzez wykorzystanie dwóch kopert. Metoda ta została uznana w 2011 roku przez Trybunał Konstytucyjny za nienaruszającą zasady tajności głosowania.

Choć proponowane przez Prawo i Sprawiedliwość zmiany budzą wątpliwości opozycji i środowiska prawniczego, sama procedura głosowania korespondencyjnego nie narusza tajności głosowania.

Co więcej, zasady te wprowadzone zostały przez rząd Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego, czyli partii znajdujących się obecnie w opozycji.

Krążąca po sieci grafika sugerująca, że wybory korespondencyjne umożliwią zbudowanie bazy danych o indywidualnych preferencjach wyborczych obywateli poprzez wykorzystanie w procedurze wyborczej karty do głosowania i oświadczenia z numerem PESEL, jest więc fałszywa i ma charakter dezinformacji.