FAKE NEWS W PIGUŁCE

25 czerwca 2023 roku na facebookowym profilu Towarzystwo Lekarzy Medycyny Zintegrowanej opublikowano post odsyłający do artykułu na stronie www.prawy.pl. Tytuł tekstu brzmi: „Czy kiszonki są rakotwórcze? Tak twierdzi Światowa Organizacja Zdrowia”. Artykuł ten zyskał dużą popularność w social mediach: w krótkim czasie udostępniły go różnorodne profile (np. 1, 2, 3).

Fot. Facebook

Posty udostępniające link do artykułu na stronie www.prawy.pl cieszyły się sporym zainteresowaniem: na każdy z nich (np. 1, 2, 3, 4) zareagowano ponad 100 razy.

Klasyfikacja produktów możliwie rakotwórczych to nic nowego

W tekście na stronie www.prawy.pl napisano: „Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła, że kiszonki mogą powodować choroby nowotworowe!”

To zdanie zostało tak skonstruowane, jakby WHO właśnie wydała jakieś nowe komunikat lub raport dotyczący kiszonek. Tak naprawdę informacje dotyczące potencjalnego związku pomiędzy spożywaniem marynowanych warzyw a występowaniem nowotworów są znane od 30 lat.

Właśnie wtedy, w 1993 roku, dodano te produkty spożywcze do listy klasyfikacyjnej tworzonej przez International Agency for Research on Cancer (IARC), czyli agencję WHO wyspecjalizowaną w tematyce nowotworowej.

Fot. https://monographs.iarc.who.int/list-of-classifications

Czym jest i w jaki sposób powstaje klasyfikacja IARC?

Klasyfikacja IARC to lista produktów, substancji, środków spożywczych itp. przydzielanych do jednej z pięciu kategorii:

• kategoria 1: substancje rakotwórcze dla człowieka,
• kategoria 2A: substancje prawdopodobnie rakotwórcze dla człowieka,
• kategoria 2B: substancje możliwie rakotwórcze dla człowieka (tutaj właśnie znajdują się marynowane warzywa, wyjaśnienie – dalej w tekście),
• kategoria 3: substancje niemożliwe do zaklasyfikowania jako rakotwórcze dla człowieka,
• kategoria 4: substancje prawdopodobnie nierakotwórcze dla człowieka.

Wyposażeni w tę wiedzę, przejdźmy do konkretów, czyli do kiszonek.

Dlaczego marynowane warzywa znalazły się na liście MOŻLIWIE rakotwórczych substancji?

Na liście przygotowanej przez IARC, w kategorii 2B, widnieje pozycja „pickled vegetables (traditional Asian)”. Znaczy to, ni mniej, ni więcej, tylko tyle, że warzywa marynowane w tradycyjnym azjatyckim stylu przydzielono do kategorii „substancje możliwie rakotwórcze dla człowieka”.

IARC zaliczyła warzywa fermentowane w azjatyckim stylu do grupy 2B, dlatego, że dowody, jakimi dysponowała, były sprzeczne, niespójne. W raporcie uzasadniającym taką, a nie inną klasyfikację tych produktów, agencja podaje:

Co to oznacza? Że IARC otrzymała sprzeczne dane na temat potencjalnego rakotwórczego wpływu produktów marynowanych, dlatego zastosowała coś w rodzaju metody ograniczonego zaufania.

Skoro dane są nierozstrzygające, to lepiej „zabezpieczyć” zdrowie konsumentów i przydzielić azjatyckie produkty marynowane do kategorii 2B: możliwie rakotwórcze dla człowieka. Warto przy tym zauważyć, że do tej samej grupy IARC zaliczyła np. ekstrakt z aloesu.

W świetle powyższych informacji trudno też zgodzić się z treściami publikowanymi na stronie www.prawy.pl. W tekście napisano bowiem: „żadnych badań na ten temat nie ma”. A dalej: „Światowa Organizacja Zdrowia zaprzecza całości współczesnej wiedzy medycznej i twierdzi, że kiszonki są rakotwórcze. Oczywiście na ma na ten temat żadnych wiarygodnych badań”. Jak widać, WHO (dokładniej IARC) bardzo wnikliwie analizuje stan wiedzy naukowej.

Na liście IARC brak informacji o polskich kiszonkach

Pora na kluczowe pytanie. Czy dane zebrane przez IARC świadczą o tym, że polskie ogórki kiszone są rakotwórcze? Nie. Agencja nie podaje takich konkluzji. „Marynowane warzywa” włączone na listę klasyfikacyjną agencji odnoszą się wyłącznie do produktów azjatyckich. IARC wskazuje: „brak danych na temat marynowanych warzyw produkowanych w innych częściach świata”.

 Czy to oznacza, że kiszone ogórki nie są rakotwórcze? Nie, takiego wniosku również nie można wyciągnąć. Po prostu IARC analizowała jedynie dane dotyczące marynowanych warzyw pochodzących z Azji, dlatego nie wypowiada się na temat kiszonek z innych rejonów świata.

To w takim razie kiszonki są zdrowe czy niezdrowe? To jest zupełnie inaczej postawione pytanie, które nie wchodzi w zakres kompetencji tej agencji. Nie znaczy to, oczywiście, że pozostawimy je bez odpowiedzi.

To nieprawda, że IARC analizowała tylko warzywa marynowane w occie

Zanim odpowiemy na pytanie, czy kiszonki są zdrowe, musimy jeszcze uporządkować pewne pojęcia.

Kiedy „news” dotyczący kiszonek i WHO zyskał na popularności, użytkownicy social mediów zaczęli go intensywnie komentować. Wśród podejmowanych wątków szczególnie popularny stał się ten, jakoby dane WHO dotyczyły jedynie produktów marynowanych (s. 157), czyli utrwalanych w kwasie (np. octowym), a nie kiszonych/kwaszonych (s. 157), czyli zalewanych roztworem soli i poddawanych fermentacji z udziałem bakterii kwasu mlekowego.

Logika tych wywodów jest jak najbardziej poprawna, ponieważ oba rodzaje produktów różnią się (s. 157) od siebie. Jednak wszystko wskazuje, że IARC nie stosuje rozróżnienia na produkty kiszone i marynowane. Skąd taki wniosek?

W taki sposób IARC opisuje proces przyrządzania jednej z potraw, które były uwzględnione w analizach dotyczących potencjalnej rakotwórczości:

Jak widać, IARC nie stosuje rozgraniczenia pomiędzy procesem fermentacji w solance, a np. utrwalaniem w occie. Definiując proces marynowania (ang. pickling), pisze z resztą: „marynowanie […] to użycie solanki, octu lub pikantnego roztworu do konserwacji i nadania niepowtarzalnego smaku żywności, którą można dostosować do procesu”.

Kiszonki mają kilka właściwości prozdrowotnych

A zatem do brzegu: czy nasze polskie, nie azjatyckie, kiszonki są zdrowe? Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEZ):

Oznacza to, że produkty fermentowane (w tym kiszone ogórki czy kapusta) mogą być wartościowym składnikiem zdrowej diety. Należy jednocześnie pamiętać, że zawierają one relatywnie dużo soli, dlatego nie należy ich podawać np. bardzo małym dzieciom. Zdrowe żywienie nie polega na wybraniu jednej grupy produktów, lecz na odpowiednim bilansowaniu poszczególnych składników diety. Jedną ze składowych tego bilansu mogą być kiszonki.

WHO nie krytykuje żywności przetworzonej? To nieprawda

Na koniec odnieśmy się do jeszcze jednego stwierdzenia, jakie pada w tekście na stronie www.prawy.pl. Czytamy w nim: „I o ile produkty typu coca-coca, inne słodkie napoje, przetworzona żywność w MacDonaldach, czy nasycone tłuszczami trans chipsy […] nie spotykają się z krytyką Światowej Organizacja Zdrowia, to ta czepia się produktów zdrowych i naturalnych”.

Podsumowanie

Jak wykazaliśmy, temat kiszonek jest bardziej złożony, niż przedstawiono to w tekście na stronie www.prawy.pl. Z tego powodu w tej analizie, zamiast typowego podsumowania, zamieszczamy wypunktowaną listę pytań i odpowiedzi związanych z poruszonym zagadnieniem.

• Czy WHO dopiero ogłosiła, że produkty marynowane są rakotwórcze? Nie, informacja na ten temat widnieje na podstronie organizacji od 1993 roku.
• Czy z klasyfikacji IARC (agencji WHO) wynika, że polskie ogórki kiszone powodują raka? Nie, dane te odnoszą się tylko do azjatyckich produktów fermentowanych.
• Czy polskie produkty fermentowane (ogórki, kapusta itp.) są zdrowe? Kiszonki mogą być wartościowym składnikiem zdrowej, dobrze zbilansowanej diety. Należy jednak mieć na uwadze, że zawierają relatywnie dużo soli.