Kontekst wypowiedzi

2 lutego w programie „Gość wiadomości” na antenie TVP Info pojawił się minister rolnictwa Grzegorz Puda. Polityk opowiadał o sytuacji polskiej wsi oraz problemach, z którymi mogą borykać się rolnicy. Minister zaczął także przedstawiać plany dotyczące reformy wsi i pomocy, którą rząd chce zaoferować rolnikom. W pewnym momencie Puda zaznaczył, że w nowym prawie wprowadzona zostanie definicja rolnika. Zdaniem ministra obecnie nie jest do końca jasne, kto może w Polsce może wykonywać ten zawód ani czym się takie stanowisko charakteryzuje.

Status rolnika w Polsce

Podstawowe regulacje prawne dotyczące polskiej wsi znajdują się w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego z 2003 roku. Dokument zawiera definicję tego, kim wedle polskiego prawa jest rolnik indywidualny. Art. 6 ust. 1 ustawy stanowi:

W dalszych ustępach czytamy, że osoba fizyczna prowadzi gospodarstwo rolne, jeśli w nim pracuje i/lub podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzonej w nim działalności rolniczej.

Zgodnie z ustawą osoba z kwalifikacjami rolniczymi posiada:

• wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe, zasadnicze branżowe, średnie, średnie branżowe lub wyższe, lub
• tytuł kwalifikacyjny lub tytuł zawodowy, lub tytuł zawodowy mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej przy posiadanym co najmniej trzyletnim stażu pracy w rolnictwie, lub
• wykształcenie wyższe inne niż rolnicze przy posiadanym co najmniej trzyletnim stażu pracy w rolnictwie albo wykształcenie wyższe inne niż rolnicze i ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z rolnictwem, albo wykształcenie średnie lub średnie branżowe inne niż rolnicze przy posiadanym co najmniej trzyletnim stażu pracy w rolnictwie, lub
• wykształcenie podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe inne niż rolnicze przy posiadanym co najmniej pięcioletnim stażu pracy w rolnictwie.

Jak możemy zauważyć, w treści ustawy pojawia się pojęcie stażu pracy w rolnictwie, koniecznego do bycia uznawanym przez prawo za rolnika. Zagadnienie to zostało uregulowane w art. 6 ust. 3, w którym określono, że przez staż pracy rozumie się okres, w którym rolnik:

• podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, lub
• prowadził działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym o obszarze nie mniejszym niż 1 ha stanowiącym jego własność, przedmiot użytkowania wieczystego, przedmiot samoistnego posiadania lub dzierżawy, lub
• był zatrudniony w gospodarstwie rolnym na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę, wykonując pracę związaną z prowadzeniem działalności rolniczej, lub
• wykonywał pracę związaną z prowadzeniem działalności rolniczej w charakterze członka spółdzielni produkcji rolnej, lub
• odbył staż obejmujący wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej.

Kwestia kwalifikacji rolniczych została w polskim prawie doprecyzowana na drodze rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi z roku 2012 w sprawie kwalifikacji rolniczych posiadanych przez osoby wykonujące działalność rolniczą. Wymienione zostały w nim m.in.:

• kierunki studiów wyższych, których ukończenie uznaje się za posiadanie wykształcenia wyższego rolniczego,
• zawody, których posiadanie uznaje się za wykształcenie średnie rolnicze lub wykształcenie zasadnicze zawodowe rolnicze,
• zagadnienia objęte zakresem studiów podyplomowych, ze względu na które uznaje się te studia za studia podyplomowe, których zakres jest związany z rolnictwem,
• tytuły kwalifikacyjne, tytuły zawodowe oraz tytuły zawodowe mistrza w zawodzie przydatnym do prowadzenia działalności rolniczej,
• rodzaje dowodów potwierdzających posiadanie kwalifikacji rolniczych.

Według rozporządzenia za wykształcenie wyższe rolnicze uznaje się ukończenie studiów z zakresu: rolnictwa, ogrodnictwa, weterynarii, techniki rolniczej i leśnej, zootechniki, architektury krajobrazu i rybactwa. W dalszej części aktu prawnego znajdziemy także informacje o tym, jakie zawody pozwalają na uzyskanie kwalifikacji rolniczych lub jakie tytuły kwalifikacyjne oraz zawodowe są przyznawane rolnikom.

Oprócz definicji i statusu rolnika w Polsce Grzegorz Puda poruszył także kwestię gospodarstwa rodzinnego. Minister stwierdził, że tutaj również konieczne jest doprecyzowanie definicji. Zagadnienie to zostało już jednak uregulowane w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego z 2003 roku. Z art. 5 ustawy możemy się dowiedzieć, że 

Aktualizacja 24.02

W polskim prawie funkcjonują także inne definicje pojęcia prawnego „rolnika”. Przykładowo, na potrzeby ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników „rolnik” rozumiany jest jako pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na terytorium Polski, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia.

Przytoczona wyżej definicja rolnika indywidualnego określa, kto może nabywać nieruchomość rolną, a jeśli tak, to po spełnieniu jakich warunków. Z kolei definicja rolnika zawarta w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników określa, komu przysługuje ubezpieczenie społeczne rolników.

Kwestia definicyjnego uporządkowania pojęcia „rolnika” pojawiła się na agendzie już za poprzednich rządów koalicji PO-PSL. Marek Sawicki, minister rolnictwa i rozwoju wsi w latach 2007-2012 i 2014-2015 stał jednak na stanowisku, że „sformułowanie jednej definicji »rolnika« na użytek wszystkich, bądź większości ustaw w zakresie rolnictwa jest niemożliwe, niepraktyczne i mogłoby spowodować trudności interpretacyjne z uwagi na różny zakres spraw, które regulują poszczególne ustawy”.

Rozbieżności te utrzymują się do dzisiaj.

Podsumowując, w polskim porządku prawnym nie dysponujemy jedną wspólną definicją „rolnika” dla wszystkich stosunków prawnorolnych. Istniejące rozbieżności nie są jednak tożsame z tym, że w polskim prawie nie ma definicji „rolnika”. Obowiązujące definicje funkcjonują na użytek konkretnych sytuacji prawnych, które są przedmiotem regulacji poszczególnych ustaw. W związku z tym wypowiedź oceniamy jako fałszywą.

Plany reform ministra Pudy

Wywiad z Grzegorzem Pudą dotyczył przede wszystkim przygotowywanego przez ministra projektu ustawy wprowadzającej szeroką reformę wsi. Zgodnie z zapowiedziami jedną ze zmian miałoby być wprowadzenie definicji rolnika oraz gospodarstwa rodzinnego. Prace nad projektem dopiero trwają, a jego treść nie została jeszcze upubliczniona, dlatego nie jesteśmy w stanie jej zweryfikować. Wedle zapowiedzi w ustawie priorytetowo ma zostać potraktowane m.in. wzmocnienie roli gospodarstw rodzinnych oraz usprawnienie łańcucha dostaw, aby do Polaków docierały produkty rolne produkowane przez lokalnych rolników.

Plany ministerstwa obejmują także ustanowienie programów zachęcających młodych ludzi do zajmowania się rolnictwem i wsparcie w rozwoju gospodarstw dla początkujących rolników. Grzegorz Puda przekonuje ponadto, że chciałby zająć się poszerzaniem gospodarstw „poziomo”, dzięki powoływaniu spółdzielni przez rolników indywidualnych. Instytucje te będą mogły konkurować jako silne podmioty na rynku. W zapowiedziach ministra znalazł się także system zachęt dla rolników zainteresowanych rozwojem rolnictwa ekologicznego.

Pamiętajmy jednak, że wszystkie te programy to dopiero zapowiedzi projektu ustawy, którą przygotowuje resort rolnictwa i rozwoju wsi. Nie możemy zweryfikować, czy wejdą one w życie.

Warto również dodać, że 18 grudnia 2020 roku minister Puda skierował do konsultacji publicznych projekt Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej dotyczącej okresu 2023-2027. Chodzi o plany rozwoju wsi realizowane na poziomie unijnym wedle wspólnotowej polityki gospodarczej. Pierwszy etap konsultacji zakończył się 15 lutego 2021 roku.

Z konkretnym projektem możemy zapoznać się w dokumencie opublikowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na poziomie ogólnym ten plan strategiczny ma dziewięć celów szczegółowych:

• wspieranie godziwych dochodów gospodarstw rolnych i ich odporności w całej Unii w celu zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego,
• zwiększenie konkurencyjności i zorientowania na rynek, w tym większe ukierunkowanie na badania naukowe, technologię i cyfryzację,
• poprawa pozycji rolników w łańcuchu wartości,
• przyczynianie się do łagodzenia zmiany klimatu i przystosowywania się do niej, a także do zrównoważonej produkcji energii,
• wspieranie zrównoważonego rozwoju i wydajnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takimi jak woda, gleba i powietrze,
• przyczynianie się do ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie usług ekosystemowych oraz ochrona siedlisk i krajobrazu,
• przyciąganie młodych rolników i ułatwianie rozwoju działalności gospodarczej na obszarach wiejskich,
• promowanie zatrudnienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, w tym biogospodarki i zrównoważonego leśnictwa,
• poprawa reakcji rolnictwa UE na potrzeby społeczne dotyczące żywności i zdrowia, w tym bezpiecznej, bogatej w składniki odżywcze i zrównoważonej żywności, a także dobrostanu zwierząt.

Analiza została uzupełniona o kwestię problemu wspólnej definicji prawnej „rolnika”. Zmiana ta nie wpłynęła na ocenę wypowiedzi.