Kontekst wypowiedzi

Gościem Jana Wróbla w programie „Poranek Radia TOK FM”, nadanym 1 czerwca 2021 roku, był Tomasz Rzymkowski. Jednym z tematów rozmowy były ruchy antyszczepionkowe. Sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki wyraził zdecydowanie negatywną opinię na ich temat, dodając, że obserwował ich działalność na Ukrainie. Polityk stwierdził, że za naszą wschodnią granicą szczepienia na odrę i gruźlicę spadły poniżej 50 proc. i zapadalność na te choroby wzrosła.

Epidemia odry na Ukrainie

Odra jest chorobą zakaźną, występującą przeważnie w okresie dziecięcym. Wywołuje ją szybko rozprzestrzeniający się wirus odry (paramyxowirus). Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), pomimo istnienia skutecznej szczepionki, choroba ta spowodowała w 2018 roku śmierć ponad 140 tys. osób, głównie dzieci do lat pięciu. Szczepienia przeciwko odrze między rokiem 2000 a 2018 spowodowały w skali światowej spadek śmiertelności aż o 73 proc.; szacuje się, że pozwoliły ocalić życie 23,2 mln ludzi. W 2018 roku 86 proc. dzieci otrzymało przynajmniej jedną dawkę szczepionki, w 2000 roku było to 72 proc.

Gwałtowne zwiększenie liczby chorych na Ukrainie datuje się od 2017 roku. W latach 2015 i 2016 liczba przypadków odry wynosiła tam jedynie około 100 rocznie. W 2017 roku było to już 4 782, by w roku 2018 przekroczyć 53 tys., a w roku 2019 wynieść co najmniej 57 tys. W sierpniu 2019 roku ukraińskie Ministerstwo Zdrowia podało, że od początku epidemii, czyli od lata 2017 roku, zachorowało na odrę prawie 115 tys. osób, z czego zmarło 39.

Według Ministerstwa Zdrowia główną przyczyną był spadek wyszczepialności przeciwko odrze. Wynikał on z niedoboru szczepionek w latach 2009–2015, a także antynaukowych mitów, przeczących medycynie opartej na dowodach. Na znaczenie propagandy antyszczepionkowej i dezinformacji szerzonej w internecie wskazuje analiza badaczy z Uniwersytetu George’a Washingtona. Wykazała ona, że wzrost zachorowań na odrę na świecie w latach 2014–2017 koreluje ze wzmożoną aktywnością fałszywych kont internetowych założonych w Rosji. Na Ukrainie wszystkie dzieci podlegają obowiązkowemu szczepieniu (obecnie są to szczepienia przeciw 10 chorobom), co jest warunkiem przyjęcia do placówek oświatowych. Jednak przepis ten nie był w pełni egzekwowany.

Według kalendarza szczepień na Ukrainie używa się obecnie szczepionki skojarzonej MMR (przeciwko odrze, śwince i różyczce). Pierwszą dawkę podaje się dzieciom w wieku 12 miesięcy, drugą w szóstym roku życia.

Według danych WHO jeszcze do 2008 roku odsetek szczepień dzieci w wieku niemowlęcym (pierwszą dawką szczepionki przeciwko odrze – MCV1) utrzymywał się na poziomie ponad 90 proc. W 2010 roku spadł do poziomu 56 proc., by potem w latach 2012–2013 wzrosnąć do 79 proc. Kolejne dwa lata to znów spadek do 56 proc. Jednak rekordowo niski poziom wyszczepialności osiągnięty został w 2016 roku, kiedy to pierwszą dawką szczepionki przeciwko odrze zaszczepiono jedynie 42 proc. niemowląt. W tym samym roku drugą dawkę szczepionki otrzymało jedynie 31 proc. dzieci w wieku do lat sześciu. W 2017 roku w Ministerstwie Zdrowia powołano specjalny sztab ds. odry na Ukrainie, a od września 2017 roku, oprócz planowanych szczepień dzieci zgodnie z krajowym kalendarzem, wprowadzono wzmocnione szczepienia dla tych, które wcześniej nie były poddane wakcynacji. W 2017 roku odsetek szczepień wśród niemowląt wynosił już 86 proc., w 2018 roku – 91 proc., a w 2019 roku – 93 proc.

Źródło: WHO

Szczepienia przeciw gruźlicy

Gruźlica to choroba zakaźna wywoływana przez prątka gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Według WHO każdego roku 10 mln ludzi zapada na gruźlicę, a 1,5 mln umiera z jej powodu. Około połowy ludzi chorych na gruźlicę to mieszkańcy ośmiu krajów: Bangladeszu, Chin, Indii, Indonezji, Nigerii, Pakistanu, Filipin i Republiki Południowej Afryki. Na Ukrainie w ciągu ostatnich piętnastu lat współczynnik zachorowań spadł ze 127 przypadków na 100 tys. mieszkańców w latach 2004–2005 do 42,2 w roku 2020 roku. Jednak głównym problemem jest tam wysoka śmiertelność, związana z występowaniem lekoodpornej odmiany choroby (za WHO). W 2019 roku miało miejsce – według szacunków WHO – około 34 tys. przypadków (77 na 100 tys. mieszkańców).

Przeciw gruźlicy używana jest szczepionka BCG (Bacillus Calmette-Guerin), opracowana we Francji jeszcze w 1921 roku. Według ukraińskiego kalendarza szczepień podawana jest od trzeciej do piątej doby po urodzeniu.

Źródło: WHO

Dane WHO pokazują, że do 2013 roku odsetek zaszczepionych niemowląt wynosił ponad 90 proc., by w latach 2014–2015 drastycznie spaść do poziomu 39 proc. Kolejne lata to ponowny wzrost liczby szczepień: 2016 – 75 proc., 2017 – 84 proc., 2018 – 90 proc. W 2019 roku odsetek zaszczepionych dzieci wyniósł 84 proc.