Kontekst wypowiedzi

Adam Bielan był jednym z gości programu „Kawa na ławę” 29 sierpnia. Rozmowa dotyczyła przede wszystkim migrantów z Afganistanu, przebywających na polsko-białoruskiej granicy, w miejscowości Usnarz Górny. W pewnym momencie między Adamem Bielanem a Borysem Budką wywiązała się dyskusja na temat tego, czy za polskie granice odpowiedzialność powinna brać polska Służba Graniczna (SG), czy też unijny Frontex, czyli Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Według tego pierwszego strzeżenie granic leży w wyłącznej kompetencji państw narodowych, podczas gdy przewodniczący Koalicji Europejskiej przekonywał, że SG powinna w sytuacji kryzysu migracyjnego współpracować z Frontexem tak, jak robi to np. Litwa.

Adam Bielan – chcąc zwrócić uwagę na nieudolność Unii Europejskiej, a przede wszystkim Donalda Tuska, który w czasie kryzysu migracyjnego był przewodniczącym Rady Europejskiej – stwierdził, że powstrzymanie fali uchodźców z południa było wyłączną zasługą premiera Węgier Viktora Orbána i wybudowanego przez niego muru na granicy węgiersko-serbskiej.

Kryzys migracyjny w Europie

Rok 2015 traktuje się za początek kryzysu migracyjnego/uchodźczego w Europie, uznawanego za największe tego typu zjawisko od czasów II wojny światowej. Według Eurostatu w 2015 roku na Stary Kontynent przybyło ponad dwukrotnie więcej uchodźców z państw objętych wojną niż rok wcześniej. Główne kraje, z których napływali i nadal napływają uchodźcy, to Syria, Afganistan i Irak.

Jak wskazuje Frontex, migranci docierali do Europy sześcioma głównymi szlakami:

• szlakiem zachodnioafrykańskim – głównie z Maroka,
• szlakiem zachodniośródziemnomorskim – głównie z Algierii i Maroka do Hiszpanii (przez Morze Śródziemne),
• szlakiem środkowośródziemnomorskim – głównie z Tunezji i Bangladeszu do Włoch (przez Morze Śródziemne),
• szlakiem wschodniośródziemnomorskim – głównie z Syrii i Afganistanu do Grecji i Bułgarii (przez Morze Śródziemne, a także drogą lądową z Turcji),
• szlakiem zachodniobałkańskim – głównie z Syrii, Iraku i Afganistanu, przez Serbię do Węgier lub do Chorwacji, a następnie Europy Zachodniej,
• szlakiem wschodnioeuropejskim – z Ukrainy do Polski.

Najwięcej migrantów próbowało przedostać się przez Morze Śródziemne (zwłaszcza szlakiem centralnym) oraz przez Bałkany. Według danych Eurostatu w 2015 roku w Unii Europejskiej złożono łącznie 1 322 850 wniosków o azyl. Dla porównania rok wcześniej takich wniosków było 626 965, czyli o ponad połowę mniej.

Rok 2016 przyniósł również zmianę, jeśli chodzi o państwa, w których składanych było najwięcej wniosków. Dalej głównym celem migrantów były Niemcy (745 160 wniosków, czyli jeszcze więcej niż rok wcześniej), tym razem jednak w czołówce znalazły się kraje śródziemnomorskie: Włochy (122 960), Francja (84 270) i Grecja (51 110). Liczba wniosków złożonych na Węgrzech spadła do 29 430.

Odwrotna tendencja miała miejsce na szlaku środkowośródziemnomorskim. Tam w 2015 roku nielegalnie granicę przekroczyły 153 964 osoby, a rok później liczba ta powiększyła się do 181 376. Na szlaku zachodniośródziemnomorskim w początkach kryzysu migracyjnego liczba nielegalnych przekroczeń była jeszcze stosunkowo niewielka: 7 004 w 2015 roku i 9 990 w 2016 roku. W kolejnym roku na tamtejszych przejściach granicznych nastąpiło jednak wyraźne zwiększenie ruchu: 23 063 w 2017 roku i 57 034 w 2018 roku. Jednocześnie wzrosła również liczba wniosków o azyl składanych w głównym państwie docelowym regionu, czyli w Hiszpanii. Od 2018 roku znajduje się ona w pierwszej piątce państw, gdzie składa się najwięcej takich wniosków.

Należy pamiętać, że Frontex udostępnia jedynie liczbę ujawnionych przypadków nielegalnego przekraczania granic. Nie jest znana całkowita liczba nielegalnych przekroczeń oraz liczba osób, które przedostały się nielegalnie do Europy. Przykładowo jedna osoba mogła zostać ujęta w tabeli więcej niż raz, gdy kilkukrotnie została ujęta na przekraczaniu granic.

Mur na granicy Węgrzech i porozumienie z Turcją

Biuro Wysokiego komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) oświadczyło, że Węgry naruszyły tym samym swoje zobowiązania wynikające z prawa międzynarodowego i unijnego. Również Komisja Europejska rozpoczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przez Węgry, w związku z ich ustawodawstwem azylowym.

Przede wszystkim jednak od 2016 roku zwiększyła się liczba migrantów na innych szlakach, zwłaszcza środkowośródziemnomorskim, a od 2017 roku również na zachodniośródziemnomorskim. Mimo że rok 2015 był rekordowy pod względem liczby migrantów ubiegających się o ochronę międzynarodową w państwach europejskich, kryzys nie zakończył się wraz z postawieniem muru na granicy węgiersko-serbskiej. Na Węgrzech liczba tak nielegalnych przekroczeń granic, jak i wniosków o azyl rzeczywiście zmniejszyła się, jednocześnie jednak wzrosła we Włoszech, Francji, Hiszpanii czy Grecji.

Niezaprzeczalny wpływ na ograniczenie migracji na szlaku zachodniobałkańskim, a także wschodniośródziemnomorskim miało także porozumienie zawarte w połowie marca 2016 roku pomiędzy Unią Europejską a Turcją. W ramach umowy wszyscy imigranci o nieuregulowanym statusie przedostający się z Turcji na greckie wyspy byli odsyłani z powrotem do Turcji. W zamian państwo to otrzymało wsparcie finansowe z unijnego Instrumentu Pomocy dla Uchodźców w Turcji w wysokości 6 mld euro.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.