Skąd się wzięły i czym są agroholdingi?

Rozwój rolnictwa w Ukrainie opisał w jednym ze swoich raportów Ośrodek Studiów Wschodnich (OSW). Dowiadujemy się z niego (2.1), że w czasach Związku Radzieckiego ziemia w Ukrainie była własnością państwa, a kołchozy i sowchozy korzystały z możliwości bezpłatnego jej użytkowania. W 1992 roku uchwalono ustawę, która przyznała pracownikom prawo do części gruntów kołchozu (grunt przypadający na pracownika kołchozu nosił nazwę „paj”). 

W 2001 roku uchwalono Kodeks ziemski Ukrainy. Ustanowił on prawo własności gruntów rolnych. Jednak ze względu na brak rejestru gruntowego uznano, że kraj nie jest przygotowany do wprowadzenia wolnego obrotu ziemią. W związku z tym wdrożenie przepisów zawieszono do czasu spełnienia niezbędnych warunków.

W okresie zawieszenia doszło do koncentracji areałów i powstania dużych, korporacyjnych przedsiębiorstw rolnych, nazywanych w Ukrainie agroholdingami. Zagospodarowały one dziesiątki, a w niektórych wypadkach setki tysięcy hektarów dzierżawionych od właścicieli pajów.

Liczba agroholdingów o powierzchni powyżej 10 tys. ha na przestrzeni lat wzrosła

Według danych Ukraińskiego Klubu Agrobiznesu w 2017 roku istniały 93 agroholdingi, a każdy z nich uprawiał ziemię o powierzchni większej niż 10 tys. ha. Dla porównania: pięć lat wcześniej (w 2012 roku) liczba takich holdingów wynosiła 80. W 2017 roku wszystkie agroholdingi skupiały 29 proc. gruntów rolnych użytkowanych przez przedsiębiorstwa rolne w Ukrainie, podczas gdy w 2012 roku było to 25 proc.

Z kolei w publikacji Ośrodka Studiów Wschodnich z 2014 roku pt. „Transformacja ukraińskiego rolnictwa: od kołchozów do agroholdingów” autor informował, że 100 największych agroholdingów już w 2014 roku kontrolowało ponad 30 proc. ziemi (6,7 mln ha), zagospodarowanej przez wszystkie ukraińskie przedsiębiorstwa rolnicze. 

Powierzchnia 6,7 mln ha miała odpowiadać ponad 16 proc. łącznego obszaru użytków rolnych Ukrainy, które według serwisu OurWorldinData.org liczyły w 2014 roku 41,51 mln ha. Przyrównując ten areał do powierzchni użytków rolnych w Polsce w 2014 roku, stanowiłby on blisko połowę użytków rolnych w naszym kraju.

Były pełnomocnik ministra rolnictwa o agroholdingach

O liczbie agroholdingów mówił w 2022 roku w wywiadzie dla portalu farmer.pl ówczesny pełnomocnik ministra rolnictwa ds. rozwoju współpracy z Ukrainą Rafał Mładanowicz. Relacjonował on m.in. spotkanie z ukraińskimi rolnikami, na którym podano, że w Ukrainie działają 93 agroholdingi. W latach 2018–2021 miały one skupiać 32 proc. wszystkich gruntów rolnych w tym państwie.

Jak jednak dodał Mładanowicz – według nieoficjalnych danych – na agroholdingi przypada nawet 47 proc. ukraińskiego areału ziemi rolnej. Według danych obejmujących lata 2018–2021 wspomniane już 93 agroholdingi odpowiadały za 6,25 mln ha, a największe gospodarstwo w Ukrainie miało powierzchnię ok. 600 tys. ha (a według nieoficjalnych danych – nawet 800 tys. ha).

Z grafik udostępnionych w ramach wywiadu dla portalu farmer.pl wynika, że wskazane dane pochodzą z Ukraińskiego Klubu Agrobiznesu, o którym już wspominaliśmy. Te same informacje pojawiają się również w nagraniu, dostępnym na kanale Wszechnica FFW, w którym powołuje się na nie ukraińska ekspertka.

Analogiczne liczby pojawiają się w jednej z prac naukowych

W artykule naukowym „Perspektywy i wyzwania dla rozwoju małych form biznesu w rolnictwie Ukrainy” powołano się na podobne dane dotyczące agroholdingów jak w przypadku wcześniej przywołanych źródeł. W pracy przyjęto następującą definicję agroholdingu (s. 47): 

Według danych, na które powołują się autorzy, na koniec 2017 roku 70 największych agroholdingów w Ukrainie uprawiało ok. 6 mln ha, co odpowiadało ok. 20 proc. gruntów ornych. Największa z tych firm gospodaruje ponad 600 tys. ha, a najmniejsza – ok. 30 tys. ha. 

W 2017 roku w Ukrainie miały działać 93 agroholdingi. Całkowita powierzchnia gruntów zarządzanych przez agroholdingi wzrosła między 2012 a 2017 rokiem z 5,6 mln ha do 5,95 mln ha.