Nowy program profilaktyczny a zdrowie Polaków w pandemii

1 czerwca w programie „Kwadrans polityczny” na antenie TVP gościł wiceminister zdrowia Waldemar Kraska. Podczas programu poruszane były głównie zagadnienia dotyczące pandemii koronawirusa.

W tym kontekście przywołano również nowo powstały rządowy program profilaktyczny „Zdrowe życie”, mający zachęcać do aktywnego stylu życia i badań profilaktycznych. Wiceminister Kraska stwierdził, powołując się na dane WHO, że w ciągu ostatnich dwóch lat (czyli od ogłoszenia przez WHO stanu pandemii) ludzie przytyli średnio ok. 8 kg. Czy to prawda?

Otyłość na świecie

Według WHO nadwagą u osób dorosłych określa się stan, gdy wskaźnik masy ciała (BMI), czyli waga podzielona przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu, wynosi lub przekracza 25. O otyłości, według ogólnoświatowych wytycznych, możemy mówić, gdy BMI jest równe lub wyższe niż 30.

Choć wskaźnik ten nie bierze pod uwagę wielu innych czynników i jest określany jako przestarzały i zbyt ogólny, z powodu braku lepszych alternatyw wciąż jest używany jako ogólnoświatowy indeks masy ciała.

Otyłość i nadwaga to ogólnoświatowy problem cywilizacyjny, dotyczący nie tylko krajów wysokorozwiniętych. Według wyżej podanych kryteriów w 2016 roku 39 proc. populacji światowej miało nadwagę, z kolei otyłość cechowała 13 proc. społeczeństwa. Szacuje się, że w następstwie związanych z tymi chorobami powikłań (szczególnie w obrębie układów krwionośnego i endokrynnego) rocznie umiera ok. 2,8 mln osób.

Według najnowszych szacunków Światowej Organizacji Zdrowia już prawie 60 proc. dorosłych i jedna trzecia dzieci ma nadwagę lub jest otyła.

Otyłość w czasie pandemii – dane naukowe

WHO w niedawnym raporcie „European Regional Obesity Report 2022” zwraca uwagę na szkodliwy wpływ pandemii COVID-19 i pogłębiający się problem otyłości i nadwagi. Brakuje w nim jednak danych dotyczących średniego przyrostu masy ciała w czasie pandemii.  

W czasie pandemii opublikowano wiele badań naukowych zbierających dane na temat zmian wagi wśród światowej populacji w trakcie lockdownów.

Stany Zjednoczone

Zachary i wsp. oraz Flanagan i wsp. przeprowadzili badania w formie ankiet online, a wyniki opublikowali w czasopismach naukowych. Według wyników odsetek osób, które przybrały na wadze podczas pandemii, wahał się od 22 do 27,5 proc.

Przeprowadzono również kilka badań tzw. podłużnych – czyli badających te same osoby w różnych momentach. Bhutani i wsp. zauważyli wzrost wagi u 727 (na 764) badanych dorosłych osób średnio o 0,62 kg w okresie maj-październik 2020.

W pracy Brandona J. Restrepo – w porównaniu z okresem od 2019 roku do marca 2020 roku – zaobserwowano znacznie wyższy średni wskaźnik BMI (+0,6 proc., liczba badanych 3,5 mln) i częstości występowania otyłości (+3 proc.). Wzrost zaobserwowano również wśród dzieci i młodzieży. Podczas pandemii wskaźnik BMI wzrósł w tej grupie w przybliżeniu dwukrotnie w porównaniu z okresem przed pandemią.

Europa

Polskie badanie Sidor i wsp. na 1 097 dorosłych Polaków wskazało, że prawie 30 proc. i ponad 18 proc. doświadczyło odpowiednio przyrostu (średnia 3,0±1,6 kg; ± oznacza odchylenie standardowe) i utraty masy ciała (-2,9±1,5 kg). Osoby z nadwagą, otyłe i starsze (w wieku 36-45 i powyżej 45 lat) częściej przybierały na wadze, podczas gdy osoby z niedowagą traciły ją dalej.

Pellegrini i wsp. przeprowadzili ankietę wśród mieszkańców północnych Włoch. Łącznie ankietę wypełniło 150 osób. Średni zgłaszany przyrost masy ciała wyniósł ok. 1,5 kg.

Poza Europą

Podobne badanie opublikowano dla populacji brazylijskiej. Wynika z niego, że w okresie marzec-sierpień 2020 roku blisko 60 proc. z 1 300 respondentów przytyło w czasie pandemii (mediana wyniosła 3 kg).

Wśród 165 tys. pacjentów z Arabii Saudyjskiej średni wzrost wagi, w porównaniu do lat bezpośrednio przed pandemią i z 2021 roku, wyniósł 0,33 kg. W Chinach Zhu i wsp. zaobserwowali wzrost masy ciała o średnio 0,5 kg±2,8 kg u 889 przepytanych w ankiecie respondentów.

Inne badania

IPSOS

W ankiecie online, przeprowadzonej przez Global Advisor dla IPSOS, średnia dla niemal 6,3 tys. ankietowanych z 30 krajów wyniosła 6,1 kg przyrostu masy ciała, między początkiem światowej pandemii a listopadem 2020 roku.

Największy przyrost wagi zaobserwowali u siebie ankietowani z Meksyku – 8,5 kg. Polska znalazła się na 7. miejscu, raportując średnio 7,2 dodatkowych kilogramów na osobę ankietowaną (również powyżej średniej).

SW Research

Badanie przeprowadzone w lutym 2021 roku przez agencję badawczą SW Research, w ramach kampanii „Porozmawiajmy szczerze o otyłości”, na grupie 1 070 Polaków wykazało, że w ciągu 2020 roku waga całej populacji wzrosła średnio o 1,8 kg. Dodatkowo istotnie wyższy wynik odnotowano w grupie osób z nadwagą – 1,98 kg oraz osób chorujących na otyłość – 3,2 kg.

Na publikację WHO należy poczekać

Wszystkie przedstawione powyżej dane pochodzą z osobnych badań naukowych, prowadzonych przez krajowe jednostki i obejmujące relatywnie niewielką część populacji. Tylko badanie IPSOS objęło dużą liczbę krajów, nie dotyczyło ono jednak całego okresu trwania pandemii, a jedynie jej pierwszych miesięcy. Poszczególne badania różniły się też użytymi metodami zbierania danych, dokonaną analizą statystyczną i sposobem prezentacji wyników.

Dodatkowo żadne z podanych wyników nie są opublikowane przez Światową Organizację Zdrowia, a więc tym bardziej nie wpisują się w tezę wiceministra Kraski – WHO dotychczas nie opublikowała żadnego podsumowania na ten temat. Zwróciliśmy się do organizacji z pytaniem o dane przekazane przez Waldemara Kraskę. Do momentu otrzymania odpowiedzi wypowiedź wiceministra oceniamy jako nieweryfikowalną.

Aktualizacja 10.06.2022

Dzień po publikacji otrzymaliśmy odpowiedź od Światowej Organizacji Zdrowia. Jak się okazuje, w zasobach WHO nie ma żadnej publikacji, z której wynikałoby, że w czasie pandemii przytyliśmy średnio 8 kg na osobę.

W związku z tym wypowiedź Waldemara Kraski oceniamy jako fałszywą.