Kontekst wypowiedzi

Dnia 6 maja 2021 roku na Twitterze Sebastian Kaleta opublikował post, w którym stwierdził, że w Unii Europejskiej stosowane są podwójne standardy w kwestii powoływania sędziów. Swoje twierdzenie oparł na opinii rzecznika generalnego w sprawie C-791/19 Komisja vs. Polska (System odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów).

Sprawa Malty

20 kwietnia 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE) wydał wyrok w sprawie Malty, dotyczący procesu powoływania sędziów. Trybunał orzekł, że przepisy konstytucyjne uprawniają maltańskiego premiera do rekomendowania prezydentowi republiki kandydata na stanowisko sędziego.

TSUE podkreślił przy tym, że nowelizacja konstytucji, na mocy której m.in. ustanowiono komisję ds. powoływania sędziów, może co do zasady przyczynić się do większej obiektywności tego procesu. Podkreślono również, że przed tą nowelizacją uprawnienia premiera były ograniczone wyłącznie przez wymóg, by kandydaci na stanowisko sędziowskie spełniali przewidziane w konstytucji warunki kwalifikujące do ubiegania się o takie stanowisko.

Dodatkowo TSUE stwierdził, że powołanie komisji ds. powoływania sędziów na podstawie art. 96A maltańskiej konstytucji wzmacnia gwarancje niezawisłości sędziowskiej. Zgodnie z tym artykułem komisja ta składa się z:

• prezesa Sądu Najwyższego,
• dwóch członków sędziów sądu wyższego wybranych na okres czterech lat,
• jednego członka wybranego spośród siebie na okres czterech lat przez sędziów sądów niższej instancji,
• Audytora Generalnego (urząd kontrolujący rachunki wszystkich departamentów i biur rządu Malty oraz organów publicznych lub innych organów zarządzających, posiadających bądź wykorzystujących fundusze należące bezpośrednio lub pośrednio do rządu),
• prezesa Izby Adwokackiej (Izba Adwokacka na Malcie jest organizacją niezależną od rządu, pełniącą funkcję doradczą),
• Rzecznika Praw Obywatelskich.

TSUE orzekł, że rozpatrywane w postępowaniu głównym maltańskie przepisy krajowe dotyczące powoływania sędziów jako takie nie wywołują uzasadnionych wątpliwości co do podatności powoływanych sędziów na czynniki zewnętrzne, w szczególności na bezpośrednie lub pośrednie wpływy władzy ustawodawczej i wykonawczej. Trybunał nie wyraził też wątpliwości co do neutralności sędziów względem ścierających się interesów, uznając, że nie ma widocznych oznak braku niezawisłości lub bezstronności tych sędziów.

Podsumowując, z wyroku TSUE wynika, że art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o UE, zgodnie z którym „Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii”, nie stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, które przyznają premierowi danego państwa członkowskiego rozstrzygające uprawnienia w procesie powoływania sędziów, przewidując jednocześnie udział w tym procesie niezależnego organu, który ma w szczególności za zadanie ocenę kandydatów na stanowisko sędziego i przedstawienie premierowi opinii.

Sprawa Niemiec

Dnia 9 lipca 2020 roku TSUE wydał wyrok w sprawie Niemiec, w kwestii ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE. W marcu 2019 roku sąd administracyjny w Wiesbaden zwrócił się do Trybunału z pytaniem, czy można go uznać za bezstronny i niezawisły w rozumieniu unijnych traktatów, skoro sędziowie zostali mianowani przez ministra sprawiedliwości Hesji. Dodano również, że minister ten decyduje także o awansie zawodowym sędziów, a ocena działalności sędziów opiera się na dyrektywach Ministerstwa Sprawiedliwości Hesji.

TSUE orzekł, że sam fakt uczestniczenia władzy ustawodawczej lub wykonawczej w procesie mianowania sędziego nie może prowadzić do powstania zależności sędziego od tych władz ani do wzbudzenia wątpliwości co do jego bezstronności, jeśli po mianowaniu zainteresowany nie podlega żadnej presji i nie otrzymuje instrukcji w ramach wykonywania swoich obowiązków. W sprawie tej TSUE zwrócił uwagę na fakt, że sędziowie posiadają autonomiczny status w ramach służby publicznej, zapewniony w szczególności przez gwarancję nieusuwalności, o której mowa w art. 97 ustawy zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec, przez właściwość wymiaru sprawiedliwości w zakresie ochrony sądowej sędziów, a także przez procedurę mianowania, w której komisja ds. wyboru sędziów odgrywa decydującą rolę.

W skład tej komisji, przewidzianej w art. 127 konstytucji kraju związkowego Hesja, wchodzi siedmiu członków mianowanych przez parlament landu, pięciu członków wywodzących się z grona sędziów oraz – w drodze rotacji rocznej – z przewodniczącego jednej z dwóch izb adwokackich tego kraju związkowego. Członkowie wyznaczeni przez wspomniany parlament w sposób proporcjonalny do jego składu powinni zapewnić demokratyczną legitymację rzeczonej komisji.

Sprawa Komisja Europejska vs. Rzeczpospolita Polska

Zgodnie z postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2020 roku Trybunał Sprawiedliwości UE zobowiązał Polskę do natychmiastowego:

• zawieszenia stosowania przepisów art. 3 pkt 5, art. 27 i art. 73 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym, stanowiących podstawę właściwości Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji, w sprawach dyscyplinarnych sędziów,
• powstrzymania się od przekazania spraw zawisłych przed Izbą Dyscyplinarną Sądu Najwyższego do rozpoznania przez skład, który nie spełnia wymogów niezależności wskazanych w szczególności w wyroku z dnia 19 listopada 2019 roku, A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego),
• powiadomienia Komisji Europejskiej, nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia postanowienia Trybunału zarządzającego wnioskowane środki tymczasowe, o wszystkich środkach, które zostały przyjęte w celu pełnego zastosowania się do tego postanowienia.

Polska ma obowiązek wywiązać się z tych zadań do czasu wydania wyroku kończącego postępowanie w sprawie C‑791/19.

Opinia rzecznika generalnego

W 2017 roku Polska wprowadziła nowy model odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów Sądu Najwyższego i sędziów sądów powszechnych. W ramach tej reformy ustawowej w Sądzie Najwyższym utworzono nową izbę – Izbę Dyscyplinarną. Do jej obowiązków należy prowadzenie spraw dyscyplinarnych sędziów Sądu Najwyższego oraz, w instancji odwoławczej, spraw dyscyplinarnych sędziów sądów powszechnych.

W swojej opinii rzecznik generalny oceniał zarzut Komisji Europejskiej, zgodnie z którym sporne przepisy naruszają zasadę niezawisłości sędziowskiej, gdyż dopuszczają, aby treść orzeczeń sądowych mogła być kwalifikowana jako przewinienie dyscyplinarne. W opinii rzecznika postępowanie dyscyplinarne powinno być podejmowane przeciwko sędziemu za najpoważniejsze formy zaniedbań służbowych, a nie ze względu na treść orzeczeń sądowych wiążących się zwykle z oceną stanu faktycznego, oceną dowodów i dokonaniem wykładni prawa. Dodatkowo, jak czytamy w opinii, definicja przewinień dyscyplinarnych, mówiąca o oczywistej i rażącej obrazie przepisów prawa, może być wykorzystana do objęcia nią treści orzeczeń sądowych i nie zawiera wystarczających gwarancji dla ochrony sędziów.

Rzecznik generalny zauważył również, że przyznając prezesowi kierującemu pracą Izby Dyscyplinarnej prawo wyznaczania właściwego sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji w sprawach dotyczących sędziów sądów powszechnych, przepisy krajowe naruszają wymóg, zgodnie z którym taki sąd powinien być ustanowiony na mocy ustawy. Dochowanie tej zasady jest konieczne dla spełnienia wymogów skutecznej ochrony sądowej. Brak wskazania w spornych przepisach kryteriów, według których prezes kierujący pracą Izby Dyscyplinarnej ma prawo wyznaczyć właściwy sąd dyscyplinarny, z wyłączeniem sądu, w którym zasiada obwiniony sędzia, w opinii rzecznika stwarza ryzyko, że te uprawnienia mogą być wykonywane w sposób podważający status sądów dyscyplinarnych jako sądów ustanowionych na mocy ustawy. Rzecznik zauważył, że brak niezależności Izby Dyscyplinarnej może zostać uznany za przyczyniający się do powstania uzasadnionych wątpliwości co do niezależności prezesa kierującego jej pracą.

W opinii zwrócono również uwagę na kompetencje ministra sprawiedliwości. Według przedstawionej opinii przyznanie ministrowi sprawiedliwości możliwości ciągłego podtrzymywania zarzutów wobec sędziów sądów powszechnych narusza prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie. Dodatkowo, stanowiąc, że czynności związane z wyznaczeniem obrońcy z urzędu nie wstrzymują biegu postępowania i postępowanie to może być prowadzone pomimo nieobecności obwinionego sędziego lub jego obrońcy, przepisy krajowe naruszają prawo do obrony. W opinii zaznaczono też, że nie są dopuszczalne przepisy krajowe, z których wynikałoby, iż sędziowie krajowi mogą być narażeni na postępowania dyscyplinarne z powodu wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym.

Krajowa Rada Sądownictwa w Polsce a Rada Główna Władzy Sądowniczej w Hiszpanii

Zgodnie z Konstytucją RP Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W przypadku Hiszpanii, zgodnie z konstytucją, „Rada Główna Władzy Sądowniczej jest organem kierowniczym sądownictwa”. Składa się z 21 członków: prezesa Trybunału Najwyższego oraz z dwudziestu członków powoływanych przez króla na okres pięciu lat.

Zarówno do wyboru członków polskiej KRS, jak i wyboru CGPJ w Hiszpanii potrzebna jest większość 3/5 głosów. W Polsce głosowanie przeprowadzane jest wyłącznie w jednej izbie parlamentu, natomiast w Hiszpanii wyboru sędziów dokonuje się w Kongresie Deputowanych i Senacie.

Więcej na temat porównania Krajowej Rady Sądownictwa w Polsce i Rady Głównej Władzy Sądowniczej w Hiszpanii znaleźć można w analizie jednej z wypowiedzi Beaty Kempy.