Polska ustawa zasadnicza w art. 126 ust. 2 stanowi, że to “Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji (…)”. W kompetencjach Trybunału Konstytucyjnego leży za to (zgodnie z art. 188 i 189 Konstytucji RP): orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją; zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie; zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami; zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych; skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Do tych właściwości zaliczyć należy również uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 131 ust. 1 Konstytucji).

W orzeczeniu Kpt 2/08 (OTK-A 2009, nr 5, poz. 78) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że w przepisie art. 126 ust. 2 Konstytucji RP określone są zadania, a nie kompetencje Prezydenta. Oczywiście muszą one być realizowane zgodnie z ust. 3 tego artykułu stanowiącym, że zadania te wykonuje “w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach”. Choć Trybunał uznaje, że “Prezydent Rzeczypospolitej, czuwając nad przestrzeganiem Konstytucji, samodzielnie interpretuje i stosuje jej postanowienia w ramach i przy wykonywaniu zadań własnych, określonych konstytucyjnie lub ustawowo”. Dodatkowo jako jedyny organ w państwie ma możliwość zainicjowania prewencyjnej kontroli norm przepisów ustawy. Czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji jest więc troską o to, by “przez nikogo nie doznawały uszczerbku (naruszenia) przepisy Konstytucji” (Sarnecki P., Komentarz do art.126 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz do przepisów., Zakamycze 2000)

Wymienione powyżej konstytucyjne zadania Trybunału Konstytucyjnego doprecyzowuje Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Takie zarysowanie właściwości działań Trybunału Konstytucyjnego może implikować jego różnorodne scharakteryzowanie w całym kontekście jego pozycji ustrojowej. Sam Trybunał w orzeczeniu z 24 września 1996 r. (sygn. K 13/95, OTK ZU nr 4/1996) określił się jako “ustawodawca negatywny”, którego kompetencje ograniczają się do orzekania o niekonstytucyjności określonego przepisu (nie jest “ustawodawcą pozytywny” – nie stanowi prawa, jest zgodnie z polską Konstytucją jednym z organów władzy sądowniczej).

Usytuowanie jednak Trybunału Konstytucyjnego jako strażnika Konstytucji przyjmowane jest w literaturze, gdyż powyższe kompetencje powinny w głównej mierze przemawiać za ochroną podstawowych wartości konstytucyjnych, a główna kompetencja Trybunału – kontrola konstytucyjności norm prawa – jest jedynie środkiem do tego celu (tak M. Tarasek, Trybunał Konstytucyjny a kontrola zaniechań legislacyjnych, Przegląd Prawa Konstytucyjnego, Nr 1 (17)/2014). Kwestie te podnosili również – P. Tuleja, Trybunał Konstytucyjny – negatywny ustawodawca czy strażnik Konstytucji, [w:] Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Marii Kruk-Jarosz, pod red. Wawrzyniak J., Laskowska, Warszawa 2009 oraz A. Deryng, Trybunał Konstytucyjny jako organ władzy sądowniczej w Polsce, Zeszyty Naukowe Instytutu Aadministracji AJD w Częstochowie, 2(10) 2014.