Michał Kołodziejczak powtarza fałsz o ziemniakach

Michał Kołodziejczak na antenie Radia Zet krytycznie wypowiadał się na temat inicjatywy Europejski Zielony Ład. Jest to plan, dzięki któremu Unia Europejska chce osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 roku.

Przy tej okazji polityk przekonywał, że polscy rolnicy są źle traktowani przez Unię. Stwierdził, że Polska jest jedynym krajem, który z powodu bakteriozy nie ma prawa eksportować ziemniaków wewnątrz UE. Powtórzył to tego dnia również z mównicy sejmowej (s. 7).

Czym jest bakterioza?

Bakterioza, o której mówi polityk, to ściślej mówiąc choroba bakteriozy pierścieniowej. Odpowiada za nią bakteria kwarantannowa Clavibacter sepedonicus, której głównym żywicielem jest ziemniak. 

Zakażenie objawia się więdnięciem listków oraz porażeniem bulwy, które początkowo może być bezobjawowe, ale z czasem prowadzi do przebarwień, martwicy wnętrza oraz nadbudowywania się kremowego śluzu bakteryjnego w formie charakterystycznego pierścienia wewnątrz bulwy. Ostatecznie ziemniak zamiera, psuje się i gnije na polu lub w przechowalni.

Bakterioza prowadzi do dużych strat w hodowli ziemniaka. Najczęściej choroba przenosi się wraz z krojonymi bulwami ziemniaków, a także z glebą i śluzem na workach, środkach transportu czy maszynach rolniczych. Niektóre owady (np. stonka ziemniaczana) również mogą przenosić bakterię. 

Kwarantanna również w innych państwach UE

Bakteria Clavibacter sepedonicus znajduje się na liście EPPO A2 tworzonej przez Europejską i Śródziemnomorską Organizację Ochrony Roślin. Oznacza to, że należy ona do agrofagów (patogeny, szkodniki i chwasty obniżające plony roślin uprawnych), której zatrzymanie wymaga kwarantanny. 

Obecnie przepisy w tym zakresie zastąpiło rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie środków ochronnych przeciwko agrofagom roślin z 2016 roku. Pełna i aktualna lista jest zawarta w rozporządzeniu wykonawczym z 2019 roku. Tym samym wszystkie państwa UE są zobowiązane do walki z bakteriozą.

Polska zgodziła się na zobowiązania przy wejściu do UE

W uzasadnieniu do przyjętego w 2022 roku rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi czytamy, że w 2004 roku, czyli w roku akcesji Polski do Unii Europejskiej, co czwarta bulwa była porażona bakteriozą (24 proc.). Potwierdza to też odpowiedź na interpelację poselską z 2012 roku.

Wraz z wejściem do Unii przyjęliśmy zobowiązanie przyjęcia środków fitosanitarnych i zasad kwarantanny obowiązujących już wówczas w innych państwach UE. Przed akcesją Polska nie miała możliwości wysyłania ziemniaków na rynek unijny.

Do czego zobowiązała się Polska?

Wstępne środki do tego celu określono w zarządzeniu Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa w 2003 roku, a na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 kwietnia 2004 r. wprowadzono regulację, według której bulwy ziemniaka mogły być uznawane za sadzeniaki tylko w przypadku uzyskania przez nie negatywnego wyniku testu na obecność omawianej bakterii.

Wprowadzone przepisy umożliwiały szybkie wykrywanie ognisk bakteriozy i podejmowanie działań przez wojewódzkie inspektoraty sanitarne. Nie jesteśmy jedynym państwem, na które Komisja nałożyła takie wymagania. Z podobną sytuacją mierzyła się Litwa.

Ścisłe kontrole ziemniaków na eksport

Jak widać powyżej, na Polskę nie nałożono kompletnego zakazu eksportu ziemniaków do innych państw członkowskich. Mieliśmy prawo wysyłać ziemniaki, ale w związku z ryzykiem wystąpienia bakteriozy obowiązywały nas konkretne wymogi.

Po spełnieniu powyższych warunków i pozytywnym przejściu testów, dana partia ziemniaków otrzymywała (s. 37) zaświadczenie wydawane przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN). Następnie przesyłka musiała zostać zaplombowana przez inspektorów, a informacje o transporcie przekazywano do służb fitosanitarnych państwa odbierającego.

Z biegiem czasu regulacje zostały poluzowane

Regulacje oraz aktywność PIORiN okazały się skuteczne. Problem bakteriozy w polskim rolnictwie zaczął maleć. Z odpowiedzi na interpelację poselską w tej sprawie wynika, że już w 2011 roku odsetek porażonych ziemniaków spadł do 12,35 proc., czyli niemal o połowę w porównaniu ze stanem z 2004 roku. Nie był to koniec drogi, bo średnia unijna wynosiła 1,25 proc.

W rozporządzeniu z 2017 roku odstąpiono od obowiązku plombowania środka transportu, którym wysyłane są ziemniaki. Natomiast trzy lata później określono, że gospodarstwa wykorzystujące wyłącznie sadzonki kontrolowane pod kątem omawianej bakterii są zwolnione z konieczności badania ziemniaków na obecność Clavibacter sepedonicus. Wówczas kontroli podlegały tylko partie przeznaczone na wysyłkę. 

Kolejne rozporządzenie pozwalało na zweryfikowanie swojego gospodarstwa jako miejsca produkcji wolnego od bakterii. Miało to być ułatwienie dla rolników starających się o zaświadczenie wydawane przez PIORiN.

Polska poradziła sobie z bakteriozą

Rok później inspekcja poinformowała, że Komisja Europejska oraz pozostałe państwa członkowskie pozytywnie oceniły polskie działania w zakresie zwalczania bakterii kwarantannowej. W połowie 2022 roku weszły w życie przepisy rozporządzenia wykonawczego ustanawiającego środki w celu zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się Clavibacter sepedonicus.

Od 15 lipca 2022 roku badaniu pod kątem bakterii poddawana jest tylko eksportowana partia, a w miejsce zaświadczenia potwierdzającego, że ziemniaki są wolne od omawianej bakterii, zostały wprowadzone paszporty roślin. Taki paszport musi być dołączony do każdego transportu.

Polska cały czas eksportowała ziemniaki do państw UE

Obecnie Polska eksportuje ziemniaki na podstawie paszportów roślin. Przedtem odbywało się to na drodze zaświadczeń wydawanych przez inspekcję sanitarną po kontroli bulw (1, 2).

Statystyki dotyczące eksportu ziemniaków z Polski znajdziemy w bazie danych Handlu Zagranicznego SWAiD. Zebrane dane prezentujemy na poniższym wykresie.

Już w 2004 roku z naszego kraju do państw UE eksportowano 19,9 tys. ton ziemniaków. W kolejnych latach eksport był mniejszy, na co wpływ mogły mieć nowe regulacje opisane powyżej. Z zauważalnym wzrostem mamy do czynienia od 2012 roku.