UZASADNIENIE PROJEKTU

Ustawa o mediach narodowych

Jak wskazano w uzasadnieniu, projektowana ustawa zachować miała dotychczasowe jednostki organizacyjne mediów publicznych, przy jednoczesnej zmianie ich formy prawnej na państwową osobę prawną (wcześniej były to spółki prawa handlowego), co zdaniem projektodawców pozwalać ma na lepszą realizację misji publicznej mediów. Na mocy ustawy powołane zostać mają także dwa nowe podmioty: Fundusz oraz Rada Mediów Narodowych. Pierwszy z nich wspierać ma zarówno finansowo i instytucjonalnie media narodowe w realizowaniu misji publicznej drugi zaś pełnić ma rolę zarządczą wobec Funduszu, a także stanowić nadzór nad instytucjami mediów narodowych. Jak wskazano w uzasadnieniu pierwszym i jedynym zadaniem mediów publicznych jest pełnienie misji publicznej, której definicja zawarta została w art. 3 projektowanego aktu. Zredefiniowaniu uległy ponadto społeczne rady programowe, które mają zostać obsadzone przedstawicielami środowisk spoza sfery polityki, których szczegółowy katalog zawarty został w art. 29.

Ustawa o składce audiowizualnej

Zgodnie ze stanowiskiem zaprezentowanym przez projektodawców do zapłaty składki audiowizualnej zobowiązani mają być końcowi odbiorcy energii elektrycznej, a jej wysokość ma się kształtować na poziomie 15 zł miesięcznie. Zgodnie z wyliczeniami przedstawionymi w uzasadnieniu taka forma daniny ma wiązać się z wpływem netto  2 037 mln zł w 2017 roku oraz 2 058 mln zł w 2018 roku.

Przekształcenie mediów publicznych w instytucje wyższej użyteczności publicznej, co będzie oznaczało odejście od struktury spółek prawa handlowego.

W TRAKCIE REALIZACJI

Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji w art. 26 ust. 1 określała, że podmioty państwowej radiofonii i telewizji jako prawną organizację działania przyjmują formę jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa.

Zgodnie z informacją zawartą w uwagach wstępnych uzasadnienia do projektu ustawy o mediach narodowych, wraz z dniem 1 lipca 2016 r. dotychczasowe jednostki publicznej radiofonii i telewizji a także Polska Agencja Prasowa przekształcone zostaną w państwowe osoby prawne, będące instytucjami mediów narodowych. Regulacja ta znalazła swoje odzwierciedlenie w art. 6 ust. 1 projektu ustawy o mediach narodowych: Instytucje są państwowymi osobami prawnymi. Nie będą więc one spółkami prawa handlowego w rozumieniu Kodeksu Spółek Handlowych.

Jak czytamy dalej w uzasadnieniu, w przekonaniu wnioskodawców przyjęta forma prawna ma zbliżać państwową radiofonię i telewizję do instytucji o charakterze kulturalnym, a także sprzyjać wypełnianiu przez nie zadania misji publicznej.

Jak w Sygnałach Dnia podkreślił Jarosław Sellin, rezygnacja  z formy spółek prawa handlowego spowoduje zarzucenie koncentracji na pomnażaniu zysków oraz rywalizacji z komercyjnymi mediami, a stanie się powodem skupienia się na misji publicznej.

Władze będą wybierane przez regulatora mediów na 5-letnią kadencję. Zarządy będą jednoosobowe, a maksymalny okres sprawowania władzy wynosiłby 10 lat.

DZIAŁANIA DOTYCHCZAS NIEPODJĘTE

Przepisy nowelizacji ustawy z 30 grudnia 2015 roku nie uwzględniają kwestii wybieralności władz przez regulatora mediów, a także nie określają ich kadencji. Zmiany, jakich dokonano wskazują wyłącznie na procedurę powoływania i odwoływania członków Zarządu przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa:(…) b) ust. 3 i 4 otrzymują brzmienie:

3. Członków zarządu, w tym prezesa zarządu, powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.
4. Członków zarządu powołuje się spośród osób posiadających kompetencje w dziedzinie radiofonii i telewizji oraz nieskazanych prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe.

„Wzmocniona zostanie kontrola programowa, sprawowana przez nową Radę Programową złożoną także z przedstawicieli widzów, a władze mediów zostaną zobligowane do uzyskiwania co roku od niej absolutorium programowego z realizacji ustawowych zadań, na podstawie rocznego planu programowego. Nieuzyskanie absolutorium będzie jednym z kryteriów skrócenia kadencji władz mediów publicznych”.

W TRAKCIE REALIZACJI

Zadania radiofonii i telewizji określa art. 1 ust. 1.  ustawy z dnia 29 grudnia 1992 roku, a mianowicie:

1)      Dostarczanie informacji,

2)      Udostępnianie dóbr kultury i sztuki,

3)      Ułatwianie korzystania z oświaty i dorobku nauki,

4)      Dostarczanie rozrywki,

5)      Popieranie krajowej twórczości audiowizualnej.

Program kształtuje samodzielnie każdy z nadawców (art.13) realizując ustawowe zadania określone w art. 1. ust. 1. Za nadawcę uważa się zgodnie z art. 4 ust. 1 ‘’osobę, która tworzy lub zestawia programy i rozpowszechnia je lub przekazuje innym osobom w celu rozpowszechnienia w całości i bez zmian’’.

Ponadto audycje nadawane ‘’(…) nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym’’ (art.18 ust. 1) oraz ‘’audycje powinny szanować uczucia religijne odbiorców, a zwłaszcza respektować chrześcijański system wartości.’’

Zadania ustawowe dla publicznej radiofonii i telewizji są wyszczególnione w art. 21. Nadawca publiczny zobligowany jest do między innymi ‘’popierać twórczość artystyczną, literacką, naukową oraz działalność oświatową’’. W ust. 2 art. 21 wymieniono wytyczne programowe dla publicznej radiofonii i telewizji, które powinny:

1)      Kierować się odpowiedzialnością za słowo i dbać o dobre imię publicznej radiofonii i telewizji,

2)      Rzetelnie ukazywać całą różnorodność wydarzeń i zjawisk w kraju i za granicą,

3)      Sprzyjać swobodnemu kształtowaniu się poglądów obywateli oraz formowaniu się opinii publicznej,

4)      Umożliwiać obywatelom i ich organizacjom uczestniczenia w życiu publicznym poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk oraz wykonywanie prawa do kontroli i krytyki społecznej,

5)      Służyć rozwojowi kultury, nauki, i oświaty, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego dorobku intelektualnego i artystycznego,

6)      Respektować chrześcijański system wartości, za podstawę przyjmując uniwersalne zasady etyki,

7)      Służyć umacnianiu rodziny,

8)      Służyć zwalczaniu patologii społecznych,

9)      Uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i grup etnicznych.

Nad realizacją powyższych zadań przez nadawców publicznych i prywatnych czuwa Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, która składa się z 9 członków powoływanych przez Sejm (4), Senat (2) oraz Prezydenta (3) na 6 letnią kadencje ,,przy czym co dwa lata kończy się kadencja jednej trzeciej członków’’ art. 7 ust. 4.  

Nowy projekt ustawy uznaje za instytucje mediów narodowych podmioty radiofonii i telewizji oraz Polską Agencję Prasową. Zadaniem powyższych instytucji (art.3 ust.1) jest spełnianie misji publicznej, za którą uważa się ‘’pozyskiwanie i rozpowszechnianie rzetelnych informacji z kraju i z zagranicy, kultywowanie tradycji narodowej oraz wartości patriotycznych i humanistycznych (…)’’ art.3 ust. 2. Polska Agencja Prasowa zgodnie z art.3 ust. 3 ma realizować swoje zadania poprzez ,,pozyskiwanie i przekazywanie odbiorcom rzetelnych, obiektywnych i wszechstronnych informacji z kraju i z zagranicy.’’

Instytucje samodzielnie kształtują swój program (art.5. ust. 1.), misji publicznej poświęcono rozdział 2 projektu. Wśród zadań znajdują się między innymi ‘’utrwalanie wspólnoty narodowej i umacnianie odpowiedzialności za dobro wspólne’’ ( art.9. ust. 2.), wzbogacanie świadomości historycznej i przeciwdziałanie wypaczaniu obrazu historii Polski (art.9 ust.3.).  Piecze nad mediami narodowymi ma sprawować Rada Mediów Narodowych, składająca się z 6 członków powoływanych po 2 przez Sejm, Senat i Prezydenta (art.39. ust. 1.) na 6 letnią kadencję.

Jednym z zadań Rady jest powołanie członków społecznych rad programowych. Rada będzie działała przy każdym z oddziałów terenowych TVP, TVP ogólnopolskiej oraz przy TVP dla Polonii i Polaków za granicą. Zgłoszeń kandydatów do społecznych rad mają dokonywać ‘’stowarzyszenia twórcze, organizacje pożytku publicznego, Kościół Katolicki, inne kościoły i związki wyznaniowe, związki zawodowe, organizacje pracodawców, społeczno-zawodowe organizacje rolników, szkoły wyższe, Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, Towarzystwo Naukowe Warszawskie oraz inne organizacje i instytucje, do których ustawowych lub statutowych celów należy działalność w dziedzinie nauki, oświaty, kultury, mediów i sportu (art.29. ust. 1.). Społeczna rada programowa ma składać się od 9 do 15 członków, a jej kadencja wynosić będzie 3 lata.

Zgodnie z art. 36 społeczna rada programowa corocznie przedstawiać ma Radzie Mediów Narodowych oraz dyrektorowi naczelnemu narodowych instytucji radiofonii i telewizji ocenę pełnienia misji publicznej w minionym roku. Ocena o charakterze ujemnym, na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 4, może prowadzić do odwołania dyrektora naczelnego przed upływem kadencji.

„Archiwa mediów publicznych staną się bezpłatnie dostępne przez Internet dla wszystkich płacących abonament”.

DZIAŁANIA DOTYCHCZAS NIEPODJĘTE

W projekcie ustawy o składce audiowizualnej nie znajduje się żaden przepis świadczący o udostępnieniu płacącym abonament za pośrednictwem Internetu archiwum mediów publicznych.

Darmowy dostęp do zasobów TVP wprowadzono 5 grudnia 2014 roku za pośrednictwem usługi VoD. Płacący abonament po uzyskaniu weryfikacji otrzymali darmowy dostęp do Strefy Widza, która oferuje  ,,aż 36 tys. pozycji programowych, archiwalnych i współczesnych, w tym tysiące odcinków prawie 100 seriali, 265 filmów dokumentalnych i 62 filmy fabularne. ‘’ [stan na grudzień 2014].

Deklarujemy przywrócenie prestiżowych nagród mediów publicznych dla najlepszego dzieła muzyki poważnej OPUS i literatury COGITO.

DZIAŁANIA DOTYCHCZAS NIEPODJĘTE

Nagroda mediów publicznych (OPUS- w dziedzinie współczesnej muzyki poważnej i COGITO- w dziedzinie literatury pięknej) została ustanowiona w kwietniu 2008 roku po tym jak 6 marca tego samego roku podpisany został w tej sprawie list intencyjny przez Telewizję Polską oraz Polskie Radio o czym poinformował ówczesny Prezes TVP Andrzej Urbański. Jednak już w 2009 roku przed rozstrzygnięciem drugiej edycji konkursu Zarząd Polskiego Radia i Telewizji Polskiej podjął decyzję o nieprzyznawaniu nagrody co miało wiązać się z dramatyczną sytuacją mediów publicznych. Chociaż w oświadczeniu stwierdzano “decyzje te mają charakter jednorazowy i nie dotyczą przyszłości obu nagród” nie zostały one ponownie przyznane. Jak dotąd nie pojawiła się informacja o przywróceniu którejkolwiek z nagród.

Ustalimy taki systemu finansowania mediów publicznych, aby zapewnić im środki publiczne w wysokości co najmniej 1 promila PKB, co w liczbach bezwzględnych wynosi około 1,5 mld zł. Środki publiczne mogłyby pochodzić z uiszczania specjalnej powszechnej opłaty medialnej, niższej od obecnego abonamentu, bez konieczności rejestracji odbiorników.

W TRAKCIE REALIZACJI

Opłaty abonamentowe pobiera się w celu realizacji misji publicznej opisanej w art. 21 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji. Media publiczne mają cechować się pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem i niezależnością oraz innowacyjnością, wysoką jakością i integralnością przekazu. Obowiązujący abonament radiowo-telewizyjny jest uregulowany w ustawie z dnia 21 kwietnia 2005r. o opłatach abonamentowych. Obecnie opłaty są pobierane za używanie odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych, są one miesięczne. KRRiT co roku publikuje w “Monitorze Polskim” stawki kwotowe abonamentu na następny rok kalendarzowy. W roku 2016 opłata od odbiorników radiofonicznych wynosi 7 zł, a od odbiornika telewizyjnego albo telewizyjnego i radiofonicznego łącznie- 22,70zł. Jeśli abonent uiszcza opłatę z góry za dłuższy okres rozliczeniowy przysługują mu zniżki również zapisane w rozporządzeniu KRRiT. Istnieje również grupa osób, które od opłaty abonamentowej są zwolnione np. osoby o całkowitej niezdolności do pracy, z orzeczonym I stopniem inwalidzkim, o znacznym stopniu niepełnosprawności, osoby które ukończyły 75 rok życia, niesłyszące, niewidome, osoby które mają ukończone 60 lat i mają prawo do emerytury, której wysokość nie przekracza miesięcznie 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce. Odbiorniki podlegają rejestracji dla celów pobierania abonamentu w placówce pocztowej, w przypadku ich niezarejestrowania pobiera się opłatę w wysokości 30-krotnego abonamentu.

Opłaty abonamentowe są pobierane przez operatora pocztowego i potem są przekazywane na wyodrębniony rachunek KRRiT. Zgodnie ze sprawozdaniem KRRiT publiczna radiofonia i telewizja w 2015r. z wpływów abonamentowych otrzymała 741,7 mln zł, w tym Telewizja Polska- 404,2 mln, Polskie Radio- 180,6 mln, a spółki regionalnej radiofonii- 165,2 mln. Według wyliczeń KRRiT na koniec 2015r. zarejestrowanych abonentów telewizyjnych lub radiowo-telewizyjnych było 6 665 101, a abonentów wyłącznie radiowych- 275 821. Wśród abonentów zwolnionych od opłat abonamentowych najwięcej było osób: powyżej 75 lat- 1 306 823, zaliczonych do I grupy inwalidów- 778 360, powyżej 60 lat z prawem do emerytury, która nie przekracza miesięcznie 50% przeciętnego wynagrodzenia ogłaszanego przez Prezesa GUS- 690 100.

W nowym pakiecie medialnym proponowane są daleko idące zmiany w tych przepisach. Ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o mediach narodowych i ustawę o składce audiowizualnej uchylają ustawę o opłacie abonamentowej. Opłata abonamentowa ma być zastąpiona składką audiowizualną, która otrzyma osobną ustawę. Zgodnie z definicją w art. 1 tej ustawy składka ta jest zryczałtowaną daniną publiczną ponoszoną, na zasadach określonych w niniejszej ustawie, przez odbiorców końcowych energii elektrycznej w celu finansowania misji publicznej instytucji mediów narodowych, określonej w ustawie o mediach narodowych. Wpłaty z daniny mają wpływać na konto Funduszu Mediów Narodowych zarządzanego przez Radę Mediów Narodowych.

Obie te instytucje wprowadza ustawa o mediach narodowych. Obowiązek zapłaty składki ma każda osoba będąca odbiorcą końcowym energii elektrycznej od każdego punktu poboru. Ma być ona stała i wynosić 15 zł. Przedsiębiorstwa energetyczne mają pełnić teraz rolę inkasentów tej opłaty. Zmienia się również katalog osób zwolnionych z opłaty i są to podmiot który spełnił jeden z następujących warunków: ukończył 75 lat; legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; jest uprawniony do ryczałtu energetycznego; jest uprawniony do świadczenia opiekuńczego; jest uprawniony do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko.

Zgodnie z uzasadnieniem przedstawionym do projektu ustawy w 2017r. przychody z tytułu opłaty audiowizualnej mają przynieść 2,037 mln zł, a w 2018r.- 2,058 mln zł. W tych ustaleniach przyjęto że zostanie uiszczona opłata od 80% punktów poboru. Uzasadnienie wskazuje, że obecny abonament nie zapewnia powszechności poboru składki i nie ma skutecznych instrumentów egzekwowania obowiązku zapłaty składki. Ustawodawca wskazuje również na to, że nowy system nie wymaga tworzenia rejestru osób obowiązanych do płacenia składki, jest tańszy w obsłudze oraz o wiele bardziej skuteczny w przeciwdziałaniu uchylaniu się od obowiązku uiszczania tej daniny. Proponowana zmiana ma pozwolić na uzyskanie przychodów zbliżonych do tych jakie mogłyby być uzyskiwane gdyby dotychczasowy system poboru abonamentu był powszechny i konsekwentnie egzekwowany.

PROCES LEGISLACYJNY

Projekt ustawy o składce audiowizualnej wpłynął do laski marszałkowskiej 20 kwietnia 2016 roku w postaci projektu poselskiego, a do reprezentowania wnioskodawców upoważniona została posłanka Prawa i Sprawiedliwości Elżbieta Kruk. 5 dni później (25 kwietnia 2015 roku) projekt skierowany został do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu, które odbyło się 29 kwietnia. W głosowaniu nr 46 o odrzucenie projektu ustawy w pierwszym czytaniu za opowiedziało się 205 parlamentarzystów (z PO, Kukiz’15, Nowoczesnej oraz PSL) przeciw zaś wszyscy obecni parlamentarzyści PiS oraz 4 posłów niezależnych. Projekt skierowany został do Komisji Kultury i Środków Przekazu, a 17 maja odbyło się jego wysłuchanie publiczne.

Analogiczne terminy odnoszą się do projektu ustawy o mediach narodowych. W głosowaniu nr 45 z dnia 29 kwietnia za odrzuceniem projektu ustawy w pierwszym czytaniu opowiedziało się 179 posłów, a przeciw było 235.