Poniższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny. Apelujemy o niewykorzystywanie jego treści do siania nienawiści wobec uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy, zwłaszcza tych o romskim pochodzeniu. To, że pojawiają się grupy oszustów, korzystające z luki w polskim systemie prawnym, nie oznacza, że tego typu zachowania dotyczą wszystkich osób przybywających z Ukrainy.

Prezydent Przemyśla: Nie da się nie zauważyć tego procederu

26 września Wojciech Bakun opublikował na Facebooku post, w którym wskazał, że do Przemyśla przyjeżdżają zorganizowane grupy Ukraińców po polskie świadczenia socjalne.

Według niego proceder ten „okresowo przybiera na sile”. Dodał, że organizacje udzielające pomocy humanitarnej zaczęły wstrzymywać udzielanie pomocy osobom z takich zorganizowanych grup, oraz wezwał do interwencji organy państwowe. W rozmowie z portalem Prawo.pl burmistrz Ustrzyk Dolnych, Bartosz Romowicz, przekazał, że do podobnych sytuacji dochodzi również w jego mieście.

Przemyscy urzędnicy potwierdzają, że proceder ma miejsce

Media od razu podjęły próbę zweryfikowania prawdziwości relacji Bakuna u źródła, czyli w przemyskich urzędach. Już dzień po publikacji posta w rzeszowskiej „Gazecie Wyborczej” pojawiła się relacja Agaty Kulczyckiej, która zebrała wypowiedzi pracowników Urzędu Miasta i ZUS-u w Przemyślu.

Według relacji w ręce jednego z urzędników wpadła instrukcja, którą przekazują sobie osoby z tych grup. „Jest tam adres urzędu miejskiego i informacja: tu dostaniesz PESEL, później musisz otworzyć konto w banku, a później kolejno MOPS – z dokładnym adresem, ZUS i tak dalej” – czytamy.

O co chodzi w domniemanym procederze, czyli jednorazowe 300 zł co miesiąc

Zgodnie z ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy każdy Ukrainiec, który uzyska w Polsce numer PESEL, może ubiegać się o jednorazowe świadczenie w wysokości 300 zł. Pieniądze te mają zostać przeznaczone na „utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe” (art. 31).

Na stronach rządowych znajdziemy informację, że na jednorazową wypłatę 300 zł może liczyć Ukrainiec, który legalnie wjechał na terytorium Polski bezpośrednio z Ukrainy po 24 lutego 2022 roku.

Słaby przepływ informacji umożliwia bezwarunkowe pobieranie 500+

Ukraińscy uchodźcy są również uprawnieni do pobierania świadczenia wychowawczego (tzw. 500+) oraz korzystania z innych świadczeń rodzinnych, w tym rodzinnego kapitału opiekuńczego, obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna oraz świadczenia z programu „Dobry start”.

Zgodnie z art. 11 ustawy pomocowej, aby pobierać te świadczenia, obywatel Ukrainy nie może opuszczać Polski na dłużej niż miesiąc. W teorii zostaje wówczas pozbawiony prawa do pomocy, jednak w praktyce wygląda to różnie.

Rząd: organy mogą weryfikować warunek pobytu Ukraińców w Polsce

Innego zdania jest Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. W odpowiedzi na interpelację posła PSL, Pawła Szramki, resort wyjaśnia, że na co dzień w postępowaniu o przyznanie świadczeń pomocy społecznej nie przeprowadza się rodzinnego wywiadu środowiskowego. Nie oznacza to jednak, że nie można tego zrobić.

Jeśli urzędnik ma wątpliwości co do rzeczywistych potrzeb osób i rodzin ubiegających się o świadczenia, może przeprowadzić rodzinny wywiad środowiskowy w ich miejscu pobytu.

ZUS oraz organy gminy mogą też weryfikować warunek pobytu w Polsce obywateli Ukrainy, którzy chcą pobierać 500+ i inne świadczenia rodzinne. Możliwość przeprowadzenia kontroli istnieje zarówno na etapie przyznawania świadczeń, jak i w dowolnym momencie w trakcie okresu zasiłkowego.

Władze reagują – system zostanie uszczelniony

21 października w Rządowym Centrum Legislacji pojawił się projekt nowelizacji ustawy pomocowej. Ma ona posłużyć wyeliminowaniu przypadków nieuprawnionego pobierania świadczeń.

Jeśli nowelizacja wejdzie w życie, nałoży ona ponadto na obywateli Ukrainy obowiązek uzyskania numeru PESEL. Likwidacji ulegnie procedura zezwolenia na pobyt czasowy, wydawanego obywatelom Ukrainy w trybie uproszczonym. Rząd chce również wprowadzić fotografię jako obowiązkowy element rejestru obywateli Ukrainy.

Projekt od 21 listopada znajduje się w komisji prawniczej.

Mocna reakcja organizacji pozarządowych: wychodzą stereotypy i rasizm

Mimo że pierwotny post Wojciecha Bakuna nie wspomina o tym, że problem „zorganizowanych grup” dotyczy Romów, to w późniejszej rozmowie z radiem Tok FM prezydent Przemyśla przyznał, że to właśnie ta społeczność najczęściej dopuszcza się opisanego przez niego procederu. Ludność romska jest również widoczna na zdjęciu towarzyszącym wpisowi.

Bakun powiedział radiu, że celowo nie chciał wymieniać tej społeczności w swoim wpisie, bo „myśli, że ten proceder dotyczy nie tylko jej”. – Natomiast dane, które mamy między innymi z Centrum Pomocy Humanitarnej i z punktu recepcyjnego na dworcu w Przemyślu, wskazują, że 90 procent osób, które w tej chwili przyjeżdżają do Przemyśla, to Romowie i osoby, które tak się identyfikują – informuje. – To widać też w autobusach. Te autobusy odjeżdżają na Ukrainę pełne. I to są w 90 procentach te osoby, które wcześniej rejestrowały się w urzędzie, jeśli chodzi o numer PESEL – dodaje.

Wojciech Bakun podkreśla też, że jest zwolennikiem pomagania uchodźcom. Mimo to sprzeciw wobec słów prezydenta Przemyśla wyrazili przedstawiciele organizacji pozarządowych. Igor Horków ze Związku Ukraińców potwierdza, że mogą się zdarzać osoby, które chcą dostać wyłącznie świadczenia finansowe, jednak ma poczucie, że proceder nie ma dużej skali.

Z kolei prof. Witold Klaus ze Stowarzyszenia Interwencji Prawnej wprost oskarża Bakuna o rasizm. – Dlaczego uważamy, że jak ktoś jest osobą białą, to jest uchodźcą, a jak ma ciemniejszy kolor skóry, to na pewno przyjechał tylko po „socjal”? Tu wychodzą stereotypy, a może – powiedzmy wprost – rasizm, który jest gdzieś w Polsce wciąż zakorzeniony – mówi radiu Tok FM.

Amnesty International o dyskryminacji romskich uchodźców

Na problemy Romów przybywających do Polski więcej światła rzuca raport Amnesty International (który ukazał się dzień po poście Bakuna, nie zawiera jednak odniesień do wypowiedzi prezydenta Przemyśla).

Jak możemy przeczytać: „Pomimo niezwykle ciepłego przyjęcia przez polskie społeczeństwo ukraińskich uchodźców i uchodźczyń, to ci romskiego pochodzenia, ze względu na przynależność etniczną, spotkali się z gorszym traktowaniem”.

Przykładami dyskryminacji tej grupy było nieprzyjmowanie jej przedstawicieli do ośrodków recepcyjnych lub zapewnianie opieki w gorszym standardzie. Wiadomo, że takie sytuacje miały miejsce m.in. w Nadarzynie (woj. mazowieckie), Hrubieszowie (woj. lubelskie) i Krakowie.

Departament Spraw Międzynarodowych i Migracji MSWiA poinformował Amnesty International, że do resortu nie wpłynęły żadne oficjalne skargi związane z dyskryminacją romskich uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy.