W swoim artykule dr Aneta Czerska stawia tezę, że poziom inteligencji dzieci w czasie wakacji ulega zatrzymaniu lub nawet uwstecznianiu, czego powodem jest brak kontaktu z nauką, czytaniem, matematyką oraz ćwiczeniem pamięci, czyli wszystkim tym, z czym dzieci mają styczność w szkole. Czy jest to prawda? Zostaliśmy poproszeni przez czytelnika o weryfikację tej tezy. W odpowiedzi na to pytanie warto przywołać badania różnych naukowców. 

Tezy stawiane przez dr Anetę Czerską znajdują potwierdzenie m.in. w badaniach profesora Stephena Ceciego oraz profesor Wendy M. Williams z Cornell University. W swoim artykule zatytułowanym ,,Schooling, Intelligence and Income’’ udowadniają oni, że poziom inteligencji dzieci uzależniony jest w dużej mierze od ich obecności w szkole. Dzieci, które wykazują większą frekwencję na lekcjach, odznaczają się później wyższym poziomem inteligencji. Regularne uczestnictwo w zajęciach może na przestrzeni czasu zwiększyć poziom IQ lub przynajmniej zapobiec przed jego spadkiem. Tezy te są poparte badaniami przeprowadzonymi przez Hugh Gordona na zlecenie London Board of Education¹. Badanie polegało na sprawdzeniu poziomu IQ dzieci (w wieku od 4 do 22 lat) z tych samych rodzin, które z różnych powodów uczęszczały do szkoły sporadycznie. Wyniki były zaskakujące. Okazało się, że IQ dzieci młodszych było wyższe niż tych starszych. Średni poziom inteligencji dzieci w wieku 4-6 lat kształtował się na poziomie 90 punktów, a tych w wieku 12-22 na poziomie 60. Było to spowodowane głównie tym, że starsze dzieci częściej opuszczały zajęcia w szkole. 

Prof. Ceci oraz prof. Williams przedstawiają również inne fakty dotyczące poziomu inteligencji wśród dzieci. Stawiają tezę, że osoby, które rozpoczęły edukację później, wykazują niższy poziom IQ, od tych, które zaczęły się uczyć wcześniej. (Schooling, Intelligence and Income, Second Type of Evidence: The Effects of Delayed School Start-Up). Stwierdzenie to poparte jest badaniami przeprowadzonymi w RPA². Badania te polegały na sprawdzeniu IQ dzieci tego samego pochodzenia z dwóch różnych wsi. Dzieci mieszkające na jednej z nich rozpoczęły naukę 4 lata później, co spowodowane było niedostępnością nauczycieli w ich wiosce. Okazało się, że każdy rok opóźnienia w edukacji obniża poziom IQ średnio o 5 punktów. Negatywny wpływ na poziom IQ ma też skracanie edukacji, które może prowadzić do spadku poziomu inteligencji. Broniąc tej tezy, Stephen Ceci oraz Wendy M. Williams powołują się na badanie przeprowadzone w Szwecji na dużą skalę (Schooling, Intelligence and Income, Fourth Type of Evidence: The Effect of Discontinued Schooling)³. Podczas badania sprawdzono poziom inteligencji kilku tysięcy chłopców mających wówczas 13 lat. Następnie, kiedy ukończyli 18 lat, zbadano poziom IQ 4616 z nich (wybrano tych, których poziom IQ oraz oceny w szkole w wieku 13 lat były podobne). Okazało się, że nieukończenie jednego roku powodowało średnio spadek IQ o 1,8 punktów. Według prof. Ceciego oraz prof. Williams duży wpływ na poziom inteligencji wśród dzieci ma także sposób, w jaki spędzają wakacje. (,,Schooling, Intelligence and Income’’, Fifth Type of Evidence: The Effect of Summer Vacations). Każdy miesiąc wakacji oraz przerwy od szkoły powoduje, że wyniki dzieci w testach zarówno intelektualnych, jak i akademickich, obniżają się. Najgorzej wypadają dzieci, które w okresie wakacyjnym nie mają styczności z nauką. Udowadnia to B. L. Heyns w ,,Summer learning and the effects of schooling’’ ⁴, a także D. Hayes i J. Grether w ,,The school year and vacations: When do children learn?’’⁵ .

Edukacja jest bardzo ważna w rozwoju dzieci i może wpływać na ich poziom IQ. Istnieją jednak inne sposoby na produktywne spędzanie wakacji, które mogą przyczynić się do rozwoju oraz podniesienia inteligencji, szczególnie wśród najmłodszych. Jakie, wyjaśnia w swoim artykule dr Margot Sunderland, brytyjska psycholog dziecięca, posiadająca ponad 30-letnie doświadczenie w pracy z dziećmi. Według dr Sunderland, wakacje to wyśmienity okres na odpoczynek oraz poznawanie świata. Dzięki wspólnym zabawom, takim jak budowanie zamku na piasku czy gra w badmintona, można pokazać dziecku, że rodzicowi na nim zależy, co prowadzi do budowania więzi oraz zwiększenia poczucia własnej wartości dziecka.

Przerwa od szkoły to także czas, w którym można doskonale rozwinąć umysł malucha. Wszystko dzięki temu, że w czasie rodzinnych wakacji w mózgu dziecka uruchamiają się dwa systemy, głęboko zakorzenione w układzie limbicznym, które normalnie nie są ćwiczone. Chodzi o ,,system gry’’ oraz ,,system szukania’’. Zostały one odkryte przez prof. Jaaka Pankseppa z Washington State University. Pierwszy z nich jest angażowany podczas zabaw z dzieckiem w piasku, łaskotania czy jeżdżeniu na barana. Drugi zaś, podczas wspólnego odkrywania: spacery po lesie, plaży czy wiosce. Kiedy systemy te zostają aktywowane, uwalniają u dziecka dopaminę, oksytocynę i opiody. Prowadzi to do zredukowania stresu oraz powstania ciepłej więzi z rodzicem. Zabierając dziecko na wakacje, można zachęcić je do odkrywania świata, co może zaś doprowadzić do podniesienia jego pomysłowości oraz zwiększenia zdolności do zabawy. W dorosłym życiu będzie to skutkowało większą zdolnością do zabawy pomysłami, czyli zwiększeniem kreatywności. Angażowanie do pracy systemu gry oraz systemu szukania podczas wakacji, prowadzi też do rozwoju oraz dojrzewania płata czołowego mózgu, zaangażowanego w funkcjonowanie kognitywne, rozwój zdolności rozumienia problemów społecznych oraz rozwój zachowań nastawionych na osiąganie celu.

Podczas spędzania czasu z dzieckiem, można też podnieść jego zdolność koncentracji. Wystarczy zaledwie 20 minut spędzone na łonie natury, aby rozwinąć tą umiejętność. Spokojny spacer z dala od zgiełku ma także inne zalety, takie jak uspokajanie ciała, obniżanie ciśnienia krwi i poziomu hormonów stresu, dzięki czemu jest korzystny także dla rodziców. Przebywanie w urozmaiconym środowisku naturalnym uruchamia ponadto genetyczną ekspresję w płacie czołowym mózgu, wzmacniając koncentrację, uwagę, dobre planowanie czy umiejętność nauki, poprawiając zarazem zdrowie fizyczne i mentalne. Co jest jednak najistotniejsze w tym kontekście, przebywanie w takim środowisku jest powiązane z wyższym poziomem inteligencji wśród dzieci. Oznacza to, że wspólne spacery w urozmaiconym środowisku mogą podnieść poziom IQ maluchów. 

Z przywołanych badań wynika, że edukacja jest bardzo ważna w rozwoju dziecka. Czytanie, liczenie, ćwiczenie pamięci zdecydowanie podnoszą jego poziom intelektualny. Mimo że wakacje są dobrym okresem na odpoczynek, to całkowita przerwa od nauki może mieć negatywny wpływ na rozwój dziecka. Warto więc znaleźć czas, chociażby na czytanie książek. Istnieją jednak też inne sposoby na produktywne spędzanie wakacji, dzięki którym można zadbać o mentalny rozwój dziecka, podnieść jego zdolność koncentracji oraz dobrego planowania, tudzież zwiększyć poziom inteligencji. Warto więc zabierać dzieci na spacery po lesie czy plaży oraz spędzać z nimi czas na łonie natury. 

 Mikołaj Rogalewicz

Źródła:

1. Freeman, E (1934). Individual differences. New York: Holt.
2. Vernon, P. E. (1969). Intelligence and cultural environment. London:
3. Hamqvist, K. (1968). Changes in intelligence from 13 to 18. Scandina-vian Journal of Psychology, 9, 50-82.
4. Heyns, B.L. (1978). Summer learning and the effects of schooling. New York: Academic Press.
5. Hayes, D., & Grether, J. (1982). The school year and vacations: When do children learn? Cornell Journal of Social Relations, 17, 56-71.