Każdego roku czytamy głośne nagłówki dotyczące sinic, informujące o „koszmarze” (1, 2, 3) lub „fatalnych wieściach” dla turystów spędzających urlop nad wodą (1, 2, 3), zwłaszcza nad Morzem Bałtyckim. Czy sinice rzeczywiście potrafią „zniszczyć” całe wakacje i odebrać szansę na orzeźwiającą kąpiel? Co się stanie, jeśli pomimo zakazów ktoś wykąpie się w wodzie z zakwitem?

Sprawdźmy fakty.

W poprzednim artykule na ten temat wyjaśniliśmy, czym są sinice oraz na czym polega ich zakwit. Wskazaliśmy również, jaka jest rola tych mikroorganizmów w przyrodzie. Skupiliśmy się przede wszystkim na tym, że cyjanobakterie (inna nazwa tej grupy organizmów), mimo pewnej uciążliwości dla człowieka, stanowią ważny składnik środowiska (1, 2, 3, 4). Aby zapoznać się z tym omówieniem, przeczytaj pierwszą część tego krótkiego cyklu.

W tej części skupimy się na „złej” stronie sinic, czyli na zagrożeniach związanych z ich oddziaływaniem.

Sinice popsują nadmorski urlop?

Zacznijmy od tego, że masowy zakwit sinic w kąpieliskach, szczególnie nadmorskich, zwykle nie trwa długo. Deszcz, silne wiatry lub okresowe niższe temperatury hamują wzrost bakterii, co powoduje zanik zakwitu, często w ciągu kilku dni (1, 2, 3, s. 5). 

Jak podaje ekspertka biologii morza dr Justyna Kobos z Wydziału Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego (WOIG UG):

Sinice kontra polscy urlopowicze: garść statystyk

Jak wygląda sytuacja sinic w skali Polski? Sprawdziliśmy cykliczne raporty o stanie sanitarnym kraju publikowane przez Główny Inspektorat Sanitarny (GIS). W tych dokumentach sanepid podsumowuje m.in. jakość wód w oficjalnych kąpieliskach otwieranych w czasie każdego sezonu.

W publikacjach z ostatnich lat czytamy, że z powodu zakwitów sinic zamyka się tymczasowo kilkadziesiąt z kilkuset akwenów dostępnych w sezonie. Decyzje te są tymczasowe i nie obrazują stanu całego okresu kąpielowego (1, 2, 3, 4, 5). 

Zakwity sinic stanowią zagrożenie dla zdrowia

Jak widać, zakwity sinic nie są zbyt częste i rzadko obejmują całe kąpieliska na długi czas. Może więc ostrzeżenia dotyczące ich groźnego wpływu na zdrowie (1, 2, 3) są przesadzone?

To właśnie wytwarzanie dużych ilości toksyn podczas zakwitów stanowi potencjalne niebezpieczeństwo dla naszego zdrowia i jest powodem zamykania kąpielisk.

Co wiadomo na temat wpływu toksyn sinicowych na zdrowie człowieka?

Jakie są dokładne skutki kontaktu z toksynami sinicowymi? Według obecnego stanu wiedzy trudno jest udzielić (s. 63) jednoznacznych odpowiedzi (s. 297–298). Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO):

Jaka jest więc moc dowodowa dotychczasowych doniesień na temat wpływu toksyn na zdrowie? Obecnie – umiarkowana.

Mimo to przyjrzyjmy się, jakie są potencjalne konsekwencje zdrowotne kontaktu z toksynami sinic.

Toksyny produkowane przez sinice – jak wpływają na zdrowie?

Jak zauważa dr Justyna Kobos: 

Jak zadbać o bezpieczeństwo w czasie zakwitu sinic?

Jak wykazaliśmy, efekty zdrowotne po kontakcie z toksynami sinic nie są pewne, a materiał dowodowy na ten temat potrzebuje więcej badań.

Jednak na podstawie obecnych doniesień, wiemy, że cyjanotoksyny mają potencjał, by negatywnie oddziaływać na różne narządy i układy ciała. Mogą wywoływać m.in. objawy dotyczące skóry, mięśni, układu pokarmowego lub nerwowego (1, 2, 3, s. 7-10). W niektórych sytuacjach u osób narażonych na toksyny może dojść nawet do niewydolności oddechowej czy do uszkodzenia wątroby (1, 2, 3, 4, 5, 6).

Czy każda sinica jest toksyczna?

Jak widać, potencjalne skutki zdrowotne kąpieli w toksynach sinicowych mogą być bardzo poważne. Warto jednak zauważyć, że tylko niektóre cyjanobakterie tworzą zakwity i wydzielają toksyny.

Największym producentem zakwitów i toksyn jest gatunek Nodularia spumigena. Wytwarza on tzw. nodularynę (s. 117), czyli toksynę oddziałującą przede wszystkim na układ pokarmowy (1, 2, 3). Jak wskazuje dr Agata Błaszczyk, specjalistka z Wydziału Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego (WOIG UG):

Gdzie sprawdzić stan kąpieliska i potwierdzić bezpieczeństwo kąpieli?

Cyjanotoksyny mogą się pojawić nie tylko w morzu, lecz także podczas zakwitów w wodach śródlądowych (np. w jeziorach, stawach, rzekach). W Polsce potwierdzono występowanie przynajmniej kilku potencjalnie toksycznych rodzajów sinic. Cyjanobakterie z tych grup zdolne są do wytwarzania (s. 49–58) różnych szkodliwych związków (s. 178), w tym takich, które uszkadzają wątrobę lub układ nerwowy (1, 2, 3, 4).

To system informacyjny, w którym znajdziemy wykaz wszystkich oficjalnych kąpielisk na terenie kraju. W sezonie 2024 roku jest ich ponad 700 i dla każdego z akwenów na bieżąco sprawdzimy m.in. jakość wody, infrastrukturę kąpieliska czy  panujące na nim warunki.

Źródło: Kąpieliska – Główny Inspektorat Sanitarny, stan na 16.08.2024 / Modyfikacje: Demagog

Jednocześnie pamiętajmy, że kontroli, w tym wzrostu sinic, podlegają wyłącznie kąpieliska oficjalne, czyli te wyznaczone przez radę gminy. W miejscach dzikich nikt nie dokonuje ocen jakości wody, a przydatności mikrobiologicznej wody do kąpieli, a więc także obecności zakwitów, nie można oceniać „gołym okiem”.