Początek sezonu jesienno-zimowego jest jak sygnał „start” dla reklam z dziećmi przeskakującymi przez kałuże, z rodzinami obrzucającymi się jesiennymi liśćmi oraz z seniorami w swetrach, ale bez szalików i czapek, jeżdżącymi na rowerach. Wiele z nich zachęca do stosowania multiwitaminowych suplementów.

Preparaty te mają zapewnić witalność i odporność, a także dodać energii. Czy multiwitaminy mają takie działanie?

Multiwitaminy to rodzaj suplementów diety

Wartość rynku suplementów diety szacuje się na ok. 19,5 mld dolarów (czyli ok. 75,6 mld zł). Do tej grupy produktów należą m.in. preparaty multiwitaminowe.

To właśnie tę drugą definicję weźmiemy przede wszystkim pod uwagę. Przyjrzymy się skuteczności tych suplementów, które, po pierwsze, nazywane są przez producenta lub badacza multiwitaminami, a po drugie, zawierają wiele różnych składników.

Ocena wpływu multiwitamin na zdrowie jest dość trudna

Zacznijmy od tego, że w większości przypadków trudno jest jednoznacznie ocenić, czy preparat multiwitaminowy korzystnie wpływa na zdrowie (1, 2, 3). Dlaczego? 

Wyjaśnia to Office of Dietary Supplements, podlegające National Institutes of Health (NIH):

Efekt zdrowego użytkownika

Jak zwróciło uwagę NIH, przy ocenianiu wpływu suplementów na zdrowie mamy zwykle do czynienia z dodatkowymi czynnikami korelującymi, które wpływają na wynik. To zjawisko nazywane jest niekiedy efektem zdrowego użytkownika (ang. healthy user effect). Osoby podejmujące działania prozdrowotne zwykle robią więcej niż tylko jedną rzecz związaną z profilaktyką. Na przykład: dbają o swoją dietę, są aktywne fizycznie, a dodatkowo przyjmują suplementy.

Jakie są wady i zalety poszczególnych rodzajów badań nad multiwitaminami?

Jak wspomnieliśmy, ocena wpływu multiwitamin na zdrowie może być dość skomplikowana. Istnieją jednak sposoby minimalizowania potencjalnych ograniczeń czy błędów. NIH podaje:

Jak zaplanowano największą analizę dotyczącą multiwitamin?

Nie ma badania, które byłoby całkowicie pozbawione wad. Testy kliniczne nad multiwitaminami trwają zwykle zbyt krótko, by ocenić efekt zdrowotny, a badania obserwacyjne mogą być mało precyzyjne. Jednak uczeni postanowili przynajmniej częściowo zredukować te ograniczenia i w tym roku opublikowali największą jak do tej pory analizę dotyczącą skuteczności multiwitamin.

Publikacja ta ukazała się na łamach wysoko punktowanego czasopisma medycznego „JAMA Network Open”. Podsumowuje ona przeszło 20 lat badań obejmujących swoim zasięgiem ponad 390 tys. osób.

Autorzy założyli, że jeśli osoby stosujące multiwitaminy przez długi czas rzeczywiście byłyby zdrowsze od tych, które nie stosują takiej suplementacji, to na podstawie danych obejmujących wiele lat można by było zaobserwować, że żyją one dłużej.

Jakie wnioski płyną z 20-letniej analizy na temat preparatów multiwitaminowych?

Analiza nie potwierdziła, by preparaty te wpływały na ogólne zdrowie. W każdym razie nie na tyle, by przedłużyć życie czy odwlekać w czasie zachorowanie na choroby zmniejszające przeżywalność.

Czy takie wnioski są tożsame ze stwierdzeniem, że przyjmowanie preparatów witaminowych nie ma żadnego sensu? Nie do końca. Uczeni zastrzegli, że mimo że ich badanie nie udowodniło korzystnego oddziaływania na zdrowie, część osób, które przyjmowały te suplementy, deklarowała, że dzięki nim czują się lepiej.

Co na temat multiwitamin mówią przedstawiciele instytucji zajmujących się zdrowiem?

Opinie poszczególnych instytucji zajmujących się zdrowiem mogą się nieznacznie różnić w kwestii oceny multiwitamin (np. 1, 2, 3). Na przykład Harvard Medical School ma dość stonowane stanowisko na ich temat:

Tabletki nie są drogą na skróty do lepszego zdrowia

Dietetycy z Johns Hopkins Medicine nie są w swoich ocenach tak wyrozumiali jak Harvard. Pracę naukową, którą opublikowali w 2013 roku na łamach „Annals of Internal Medicine”, zatytułowali: „Enough Is Enough: Stop Wasting Money on Vitamin and Mineral Supplements” („Dość już tego: przestań marnować pieniądze na suplementy witaminowe i mineralne”). Artykuł ten nie jest opublikowany w otwartym dostępie, ale na stronie uczelni można znaleźć jego omówienie oraz dodatkowy komentarz na jego temat. 

Lekarz Lawrence Appel, jeden z autorów publikacji, tak podsumowuje wnioski uczonych:

Jakie jest stanowisko polskich instytucji dietetycznych? 

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (NCEŻ) podlegające Narodowemu Instytutowi Zdrowia Publicznego PZH – Państwowemu Instytutowi Badawczemu (NIZP PZH–BIP) nie opublikowało na ten temat oficjalnego stanowiska.

W specjalnej broszurze dotyczącej suplementów przygotowanej przez Instytut Żywności i Żywienia (obecnie: NIZP PZH–BIP) znajdziemy informacje dotyczące stosowania multiwitamin u dzieci (s. 20): „Nie ma potrzeby podawania preparatów wielowitaminowo-mineralnych dzieciom prawidłowo odżywiającym się. Nadmiar witamin nie powoduje, że dziecko jest »bardziej zdrowe«”.

Poszczególne suplementy mogą działać inaczej na zdrowie

Podkreślmy, że w dzisiejszej analizie wzięliśmy na warsztat te suplementy, które zawierają wiele witamin. Wyniki dotyczące preparatów z pojedynczymi składnikami mogą się różnić od tych przytoczonych powyżej.

Z drugiej strony niektóre suplementy są w uzasadnionych przypadkach zalecane. Na przykład Polakom rekomenduje się przyjmowanie witaminy D – głównie ze względu na szerokość geograficzną, na której żyją. Według ekspertów w naszym kraju syntetyzowanie witaminy D z promieniowania słonecznego może być utrudnione, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Dawki oraz okres przyjmowania suplementu warto skonsultować z lekarzem.

Zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia (NCEŻ)

Jak się odnaleźć w tych wszystkich zaleceniach i wynikach badań, które często są niejednoznaczne lub nie dostarczają rozstrzygających odpowiedzi? Najlepiej przestrzegać zaleceń opublikowanych przez Instytut Żywności i Żywienia (s. 25):