Ten tekst jest częścią serii poświęconej faktoidom, czyli anegdotkom, które lubimy przekazywać, zwłaszcza w charakterze „naukowych” ciekawostek. Raz powielone, stają się prawie nieśmiertelne. Dlaczego? Ponieważ mają fantastyczny potencjał społeczny: miło jest rzucić w towarzystwie jakąś mądrą, intrygującą tezą.

Dziś poświęcimy uwagę jednemu z najlepiej utrwalonych w popkulturze i najczęściej powtarzanych faktoidów. Mianowicie temu, że korzystamy rzekomo tylko z 10 proc. naszego mózgu.

10 procent… czego?

Zacznijmy od tego, że gdybyśmy faktycznie korzystali jedynie z 10 proc. naszego mózgu, to byłoby to 10 proc. właściwie czego? 10 proc. powierzchni mózgu czy jego objętości? A może 10 proc. masy mózgu? Lub obszarów mózgowych? Albo komórek nerwowych?

W obu powyższych przypadkach aktywnych pozostaje również wiele innych rejonów, które kontrolują stężenie hormonów w ciele, temperaturę, oddech itp.

Cała powierzchnia mózgu jest używana

Z badań obrazowych mózgu wiemy, że cały ten narząd pozostaje aktywny przez cały czas. Z kolei raporty kliniczne pokazują nam wyraźnie, że uszkodzenie nawet najmniejszej części mózgu może nieść za sobą bardzo poważne konsekwencje.

Wszystkie komórki są w gotowości do pracy

W ludzkim mózgu jest kilkadziesiąt miliardów komórek nerwowych (swoją drogą: czy to prawda, że neuronów w mózgu jest więcej niż gwiazd w Drodze Mlecznej – przeczytasz w kolejnych odcinkach tej serii). Wszystkie one pozostają gotowe do pracy przez cały czas. Kiedy komórka nerwowa przestaje być funkcjonalna, ulega degeneracji i obumiera.

Gdyby więc 90 proc. naszych neuronów przez cały czas nie funkcjonowało, doszłoby do ich masowego obumierania. Takiej sytuacji jednak nie obserwujemy w normalnym, zdrowym mózgu – ani w badaniach obrazowych, ani w pośmiertnym badaniu sekcyjnym.

Wzrost aktywności mózgu

Można by próbować uratować ten faktoid wątkiem o aktywności neuronów. To znaczy: owszem, cała powierzchnia mózgu i wszystkie jego obszary są nieustannie gotowe do pracy, ale może poziom tej aktywizacji się zmienia?

Tak, zmienia się. Jeśli ruszasz ręką, to aktywizuje się odpowiedni rejon kory ruchowej, kiedy jest ci zimno, podwzgórze pobudza do pracy rejony odpowiedzialne za termoregulację, a gdy zasypiasz, pień mózgu przejmuje kontrolę nad oddychaniem.

Gdybyśmy nagle potrafili zwiększyć aktywizację całego mózgu, a więc również tych wymienionych obszarów, co byśmy w zasadzie osiągnęli? Że stalibyśmy się nagle super rozgrzanymi, hiperwentylującymi poruszycielami ręki?

Skąd takie rozpowszechnienie mitu?

Skoro nie ma żadnych naukowych przesłanek, by wierzyć w to, że używamy tylko 10 proc. mózgu, to dlaczego to przeświadczenie jest tak popularne? Koncept ten jest eksplorowany przez popkulturę na różne sposoby, ale chyba najbardziej kocha go Hollywood.

W 2014 roku pojawił się w filmie Luca Bessona „Lucy”, 3 lata wcześniej w produkcji z Bradleyem Cooperem pt. „Jestem Bogiem” (tu mit występował w wersji „20 proc. mózgu”). Nawet klasyki z Maryl Streep nie ustrzegły się powielania tego faktoidu: w „W obronie życia” z 1991 roku również pojawia się wątek wykorzystywania tylko części naszego mózgu.

W takim razie, skąd się wzięło to mylne przeświadczenie? W dziale poświęconym medycznym mitom BBC podaje:

Bardzo zbliżone, choć nie identyczne, wyjaśnienie genezy tego faktoidu przedstawia Encyklopedia Britannica:

Jak poprawić sprawność intelektualną i zadbać o swój mózg?

To, że dzisiejszy faktoid okazał się fałszywy, nie oznacza, oczywiście, że nie da się usprawnić pracy mózgu. Badania pokazują, że uczenie się nowych umiejętności, np. gry na instrumencie czy posługiwania się językiem obcym, korzystnie wpływają na funkcjonowanie tego narządu.

Dbałość o zdrowie mózgu to również regularne uprawianie aktywności fizycznej, zdrowa dieta i dobrze funkcjonująca siatka społeczna, czyli grupa osób, które są gotowe udzielić wsparcia.

Chorujący mózg potrzebuje natomiast diagnozy i leczenia – po te należy zgłosić się do specjalisty.