Osoby odpowiedzialne za dzieci to oczywiście ich rodzice i opiekunowie. Ale każdy dorosły z otoczenia dziecka czy nastolatka, który w porę wyłapie niepokojące sygnały i odpowiednio na nie zareaguje, może zapobiec niebezpiecznej i trudnej sytuacji, jaką jest ucieczka z domu.

Podobnie każdy – nauczyciel, daleki krewny, sąsiad – może zadzwonić pod numer 116 000, czyli Telefon w sprawie Zaginionego Dziecka i Nastolatka Fundacji ITAKA. Eksperci wysłuchają i doradzą, co zrobić w danej sytuacji. A co powinno nas zaniepokoić? 

Dziecko lub nastolatek może planować ucieczkę, jeśli:

• Zmienia się jego zachowanie. To powinno nas zaalarmować w każdym wypadku. Gdy dziecko nagle staje się milczące, wyraźnie przygnębione, nie chce odpowiadać na pytania dorosłych, nagle zmienia towarzystwo, w którym się obraca, bądź odcina się od innych, to oznacza, że najprawdopodobniej zmaga się z trudnym dla siebie problemem.
• Bada grunt. Dziecko może opowiedzieć o swoim problemie, ale nie wprost, tylko opowiadając historię o „koledze” czy „koleżance”. Od naszej reakcji będzie zależało, czy zwierzy się nam otwarcie ze swoich trosk. Dlatego warto postawić na zrozumienie i nie oceniać. 
• Gromadzi rzeczy, oszczędza pieniądze. Czasami można zauważyć przygotowania dziecka do ucieczki. Gdy wartościowe rzeczy znikają z domu, a dziecko odkłada każde kieszonkowe, może zbierać fundusze na życie poza domem rodzinnym. Znikanie rzeczy może też świadczyć o problemach dziecka z uzależnieniem. 
• Ma problemy w szkole. Mogą być to zarówno trudności w nauce, jak i problemy w kontaktach z rówieśnikami. Często dzieci, które uciekają z domu, doświadczają w szkole przemocy, prześladowania, wyśmiewania, np. z powodu orientacji seksualnej. Czasami problem dziecka może nam się wydawać błahy, ale je będzie przerastać – np. nieodwzajemniona sympatia, kłótnia z najlepszym przyjacielem.
• Jego sytuacja rodzinna jest trudna. Gdy dziecko wychowuje się w domu z przemocą psychiczną i fizyczną, ucieczka jest jego krzykiem o pomoc. To samo tyczy się rodzin, w których obecne są uzależnienia. Mimo to uciekają dzieci z różnych domów, a bodźcem bywa również brak odpowiedniej uwagi ze strony rodziców lub zbyt duża presja z ich strony.
• Jest w związku, którego rodzice nie akceptują. Dotyczy to zwłaszcza dziewczynek, które zdecydowanie częściej uciekają z domu. Nierzadko są one w związkach ze starszymi mężczyznami, pomimo sprzeciwu rodziców. Ucieczka może im się wydawać jedyną opcją na bycie z partnerem, którego nie akceptują ich bliscy – nawet jeżeli obawy są słuszne.
• Ma stały kontakt z kimś z Internetu. Szczególnie alarmujące są sytuacje, gdy dziecko ma kontakt z kimś, kogo nigdy nie widziało na żywo. Nie wiemy więc, z kim naprawdę rozmawia i potencjalnie może się umówić. Może też zostać namówione do ucieczki z domu. To niebezpieczna sytuacja, a dziecko może paść ofiarą przestępstwa.
• Nie ma w swoim otoczeniu dorosłego, z którym może porozmawiać. Gdy żaden dorosły nie słucha dziecka, bądź też nie zapewnia mu warunków do spokojnej rozmowy bez oceniania i karania, dziecko nie ma do kogo zwrócić się ze swoimi problemami. Wtedy ucieczka może wydawać mu się jedynym ratunkiem przed tym, z czym sobie nie radzi.
• Zmaga się z depresją lub innymi zaburzeniami psychicznymi. Niestety czasem dochodzi do ucieczek, które kończą się próbą samobójczą bądź samobójstwem dziecka czy nastolatka. Jeśli dziecko nie otrzyma na czas potrzebnej pomocy psychiatrycznej i psychologicznej, jego stan może się szybko pogarszać, dlatego nie wolno bagatelizować problemów w tym obszarze.

Rówieśnicy mogą widzieć więcej niż dorośli

Inne sygnały będą widoczne w domu rodzinnym, a inne poza nim. Rówieśnicy często zauważają, że dzieje się coś niepokojącego. Skutkiem mogą być niemiłe plotki, ale też realna troska.

Oczywiście młodsi znajomi czy przyjaciele nie są zobowiązani do pomocy, to na dorosłych spoczywa odpowiedzialność za opiekę i interwencję. Mimo to rówieśnik także może wesprzeć bliską osobę.

Jakie sygnały może zauważyć kolega ze szkoły lub przyjaciółka? Przede wszystkim będzie to niespodziewana zmiana w zachowaniu lub niepokojące tematy powracające w rozmowach. Z drugiej strony, dziecko doświadczające trudności zaczyna pewnych tematów unikać.

Kolega lub koleżanka może doświadczać trudności w domu i planować ucieczkę, jeśli:

• Zachowuje się inaczej niż przedtem. To szczególnie widoczny sygnał. Większość ucieczek poprzedzają trudności życiowe, które przenoszą się na codzienne zachowanie. Bliski znajomy może nagle stać się milczący i poirytowany. Rzadziej się uśmiecha, unika kontaktu, a może wycofuje się z towarzystwa? To może być znak, że czuje się osamotniony ze swoimi problemami.
• Sprawia wrażenie, jakby unikał(a) domu. Gdy młoda osoba nie czuje się bezpiecznie w domu, może spędzać noce w innych miejscach. Zauważalnym znakiem będzie na przykład to, że koleżanka często chce u nas nocować lub regularnie przychodzi do szkoły w tych samych ubraniach, co dzień wcześniej. Może nawet wygląda, jakby nie spała tego dnia? To sygnał, że nie była na noc w domu.
• Niespodziewanie zmienia towarzystwo. Wycofanie się z dotychczasowego życia towarzyskiego może wiązać się ze zmianą otoczenia. Znajomy mógł poznać w Internecie osobę, z którą nieustannie rozmawia, kosztem czasu poświęcanego innym kolegom. Koleżanka może opowiadać o nowym partnerze, którego nikt inny nie poznał. Na szczególną uwagę zasługuje sytuacja, gdy nowi znajomi pochodzą z innej miejscowości, a kolega lub koleżanka sugeruje, że chce ich odwiedzić.
• Regularnie zwierza się z problemów. Za każdą ucieczką dziecka lub nastolatka stoi trudna sytuacja, której doświadcza. Koledzy i koleżanki to też osoby młode i choć chcą pomóc, to nie zawsze wiedzą, jak zareagować. Gdy młoda osoba regularnie zwierza się ze swoich problemów, to jest to jasny sygnał, że potrzebuje wysłuchania, i że mogła nie otrzymać takiej możliwości ze strony rodziców czy innych bliskich dorosłych.
• Romantyzuje ucieczki i samodzielność. Znajomy lub znajoma mogą jasno deklarować swoje intencje albo badać nasze reakcje. „Jak dobrze byłoby od tego wszystkiego uciec” – to może być znak, że bliska osoba myśli o ucieczce i sprawdza, co inni o tym sądzą.
• Wchodzi w konflikty z prawem. Sama ucieczka może nieść za sobą konsekwencje prawne, ale także przed nią mogą pojawiać się problemy na tym polu. Co powinno budzić niepokój? Drobne kradzieże, eksperymenty z substancjami psychoaktywnymi, agresja i przemoc. Prywatne trudności często rozlewają się na otoczenie młodej osoby.

Powyższe sygnały nie muszą koniecznie świadczyć o nadchodzącej ucieczce. Są to przede wszystkim znaki, że bliska nam osoba doświadcza trudności w życiu. Mowa tu na przykład o przemocy w domu rodzinnym albo depresji lub innych zaburzeniach psychicznych.

Sprawa powinna trafić do zaufanego dorosłego

Przede wszystkim młoda osoba musi pamiętać, że nie jest sama. Jeśli widzisz niepokojące sygnały u bliskiej osoby, masz prawo szukać wsparcia u kompetentnych dorosłych.

Sprawa jest delikatna, a rówieśnik może czuć uzasadnione wątpliwości. A co, jeśli po „naskarżeniu” sytuacja jedynie się pogorszy? Warto porozmawiać o problemie z kimś dorosłym, ale nie musi to być koniecznie rodzic lub nauczyciel. Powinna to być zaufana bliska osoba dorosła, z którą możemy bezpiecznie porozmawiać, np. ulubiona ciocia albo psycholog szkolny.

Profesjonalna pomoc czeka pod numerem 116 000. Eksperci Fundacji ITAKA zapewniają pełne wsparcie i rozmowę z kompetentnym dorosłym, który nie ocenia. Zaufana osoba po drugiej stronie telefonu gwarantuje dyskrecję. Chęć pomocy jest tu najważniejsza. 

Zwykle nie wiemy nic na ten temat, a od nieobeznanych w sprawie osób usłyszymy jedynie enigmatyczne odpowiedzi. „Za ucieczkę grożą konsekwencje”, a na nastolatka „czeka niebezpieczeństwo”. Co to znaczy? 

Pod numerem 116 000 rówieśnik może zapytać chociażby o to:

• Jakie konsekwencje prawne grożą za ucieczkę z domu?
• Jakie zagrożenia czekają na naszego przyjaciela?
• Jak w bezpieczny sposób zainterweniować?
• Z kim porozmawiać i jak znaleźć wsparcie?
• Co zrobić, gdy do ucieczki już doszło? 
• Jak poradzić sobie w sytuacji kryzysowej?