Upały dają się we znaki nie tylko ludziom, ale też ich zwierzętom. Niektóre z nich są nieco bardziej wytrzymałe na wysokie temperatury, inne potrzebują skutecznego chłodzenia już przy niewielkim wzroście ciepłoty otoczenia.

Jednak każde zwierzę może doznać udaru cieplnego, dlatego tak ważne jest, by znać skuteczne metody zapobiegania przegrzaniu, a jeśli już do niego dojdzie – chłodzenia ciała zwierzęcia.

Objawy udaru cieplnego u psa lub kota są następujące:

Z informacji udostępnionych przez Zarząd Główny Związku Kynologicznego w Polsce wynika ponadto, że najczęstszymi objawami udaru cieplnego u psa są:

• intensywne ziajanie, ciężki oddech, silne pragnienie,
• jaskrawo czerwone zabarwienie języka i błon śluzowych (później, jeśli rozwinie się udar, mogą one przybrać barwę szarawą),
• zagęszczenie śliny, ślinotok,
• trudności z utrzymaniem się na łapach, chwiejność chodu,
• letarg.

Stwierdzenie 1: Ogolenie lub ścięcie sierści zapobiega przegrzaniu długowłosych ras

Ocena: Mit

Mogłoby się wydawać, że skoro ludzie przestają latem nosić grube, zimowe kurtki, to i zwierzętom ulgę przyniosłoby pozbycie się „nadmiaru” długiej sierści. Takie postępowanie dotyczy szczególnie ras długowłosych. Niestety, strzyżenie na krótko czy golenie włosia psa do samej skóry nie przyniesie mu korzyści.

Efektywna utrata temperatury zachodzi u zwierząt towarzyszących – zwłaszcza u psów – głównie poprzez ziajanie. Natomiast sierść ma u nich przede wszystkim izolować od zewnętrznych warunków środowiskowych, w tym od wysokiej temperatury.

Należy jednocześnie podkreślić, że pielęgnacja sierści jest jednym z kluczowych elementów dbałości o zdrowie zwierzęcia. Dotyczy to zwłaszcza jej regularnego wyczesywania (które pozwala pozbyć się martwych włosów).

Stwierdzenie 2: Jeśli pies ma objawy udaru cieplnego, trzeba go polać zimną wodą

Ocena: Nierozstrzygnięte

Wiele organizacji (np. 1, 2, 3), które zajmują się zdrowiem i dobrostanem zwierząt towarzyszących, stanowczo odradza polewanie psa z udarem zimną wodą. Można się również spotkać z głosami, że polewanie psa płynem jest szczególnie nieskuteczne, gdy należy on do ras długowłosych. Jednak nie można uznać tej kwestii za całkowicie rozstrzygniętą, ponieważ zdania specjalistów są w tej sprawie podzielone. 

Na przykład brytyjski Związek Kynologiczny podaje, że jeżeli temperatura ciała zwierzęcia niebezpiecznie wzrasta (prawidłowy przedział to, zależnie od rasy, od ok. 37,5 do ok. 39,2 stopni), to jednym z polecanych sposobów obniżania temperatury jest właśnie polewanie zimną wodą.

Podobne zalecenia daje weterynaryjna organizacja charytatywna People’s Dispensary for Sick Animals (PDSA), która zwraca uwagę, że polewanie zwierzęcia wodą należy przeprowadzać spokojnie, by nie wywołać u niego paniki, ale ostatecznym efektem tego zabiegu powinno być pokrycie zimnym płynem całego jego ciała.

Brytyjski Związek Kynologiczny dodaje: „wcześniej uważano, że szybkie ochłodzenie dotkniętego chorobą psa może spowodować u niego szok. Ta rada jest obecnie kwestionowana”.

Z kolei Royal Veterinary College zastrzega: 

Jak widać, zdania na temat nagłego schładzania są nieco podzielone. Dotyczy to zwłaszcza tematu dreszczy pojawiających się u psa po nagłym obniżeniu temperatury ciała. Dreszcze te odpowiadają bowiem za tzw. termogenezę drżeniową, czyli proces polegający na wytwarzaniu ciepła wskutek drżeniowej pracy mięśni. 

Jednak ten mechanizm nie wydaje się mieć dużego znaczenia w omawianym kontekście. Ciepło generowane podczas drżenia jest prawdopodobnie znacznie mniejsze niż ciepło oddawane z ciała podczas gwałtownego ochładzania. Na przykład w publikacji „Udar cieplny u psów i kotów – patogeneza, patofizjologia i leczenie” napisano:

Jakie są wnioski z niespójnych opinii ekspertów na temat polewania zwierząt wodą?

W takim razie jak to jest z tym polewaniem zwierzęcia wodą? Należy to robić, czy raczej trzeba tego unikać? Najlepiej skontaktować się z lekarzem weterynarii, który prowadzi zwierzęcego pacjenta. Zna on jego historię chorób oraz charakterystykę. W związku z tym będzie w stanie najlepiej doradzić, jakie postępowanie jest wskazane w tym konkretnym przypadku.

Jednocześnie warto zaznaczyć, że wymienione powyżej źródła są zwykle zgodne w dwóch kwestiach:

Stwierdzenie 3: Ustawienie nawiewu wentylatora na zwierzę jest dobrym i bezpiecznym sposobem chłodzenia

Ocena: Nierozstrzygnięte

Niektórzy eksperci od psów podają, że ustawienie bezpośredniego nawiewu wentylatora na chłodzone zwierzę nie jest najlepszym pomysłem. Ciągły ruch powietrza przyczynia się do wysuszenia śluzówek, a to z kolei osłabia funkcję barierową (ochronną) i może prowadzić do infekcji.

Ale dlaczego wymuszony ruch powietrza generowany przez wiatrak miałby obniżać ciepłotę ciała psa, skoro nie zmniejsza on nawet temperatury powietrza, w jakim zwierzę przebywa? Działa tu kilka mechanizmów chłodzących, przede wszystkim konwekcja.

Konwekcja to proces oddawania ciepła spowodowany ruchem cząstek (tu: powietrza). Ruch ten przyczynia się do utraty ciepła z powierzchni ciała psa. Prąd powietrza niejako „zabiera” to ciepło na podobnej zasadzie, na jakiej dmuchanie na gorący posiłek przyspieszy jego stygnięcie.

Kiedy pies ma otwarty pysk, wystawiony język i wyeksponowane śluzówki jamy ustnej, wymuszony ruch powietrza (wentylacja) działa również na zasadzie parowania: przyspiesza utratę ciepła z wilgotnych powierzchni. 

Stwierdzenie 4: Zwierzęta domowe się nie pocą (prawie), więc nie tracą ciepła wraz z parującym potem

Ocena: Fakt

Ludzie tracą nadmiar ciepła przede wszystkim poprzez proces parowania potu z powierzchni skóry. Jeśli temperatura ustroju wzrasta, gruczoły potowe człowieka zaczynają wydzielać duże ilości potu. Ten z kolei paruje z ciała i w ten sposób „zabiera” ze sobą część energii cieplnej. Dzięki temu organizm ulega schłodzeniu.

Warto obserwować aktywność gruczołów potowych na opuszkach łap zwierzęcia. Jak wspomniano, jego nadrzędnym sposobem utraty ciepła jest ziajanie, dlatego jeśli opiekun zauważy, że pies zaczyna obficie pocić się na opuszkach, powinien to być ważny sygnał, że zwierzę się przegrzewa.

Typowym przykładem takiej sytuacji jest zostawianie przez psa mokrych śladów na podłożu. Jeżeli opiekun zanotuje taką sytuację, powinien jak najszybciej zareagować. Tym bardziej że mokre ślady można zaobserwować przede wszystkim wtedy, gdy zwierzę stąpa po asfalcie, bruku czy płytach chodnikowych, czyli po podłożach, których należy unikać w gorące dni.

Stwierdzenie 5: Zwierzę z objawami udaru cieplnego trzeba schładzać (przeczytaj jak) i jak najszybciej skontaktować się z lekarzem weterynarii

Ocena: Fakt

Zacznijmy od tego, że jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy Twoje zwierzę wymaga opieki weterynaryjnej z powodu przegrzania, to nie zwlekaj i zgłoś się na konsultację. Najlepszym rozwiązaniem jest zapewnienie zwierzęciu jednoczesnego transportu do lekarza weterynarii oraz jak najszybsze rozpoczęcie równoległego schładzania. Dlaczego?

Jak podano w publikacji „Udar cieplny u psów i kotów – patogeneza, patofizjologia i leczenie”:

A zatem, co należy zrobić, żeby schłodzić ciało zwierzęcia?

• Natychmiast wstrzymaj jego aktywność ruchową (np. jeśli zaobserwujesz, że pies przegrzał się podczas zabaw, na spacerze, na wspólnym bieganiu itp.).
• Zapewnij mu dostęp do zimnej wody pitnej.
• Przetransportuj je w jak najbliższe chłodne miejsce: w cień, do chłodnego pomieszczenia, a nawet do chłodnego samochodu, w którym wcześniej uruchomiono klimatyzację.
• Zapewnij powierzchni ciała zwierzęcia jak najefektywniejsze chłodzenie: umożliw psu położenie się w baseniku z chłodną wodą, na macie chłodzącej, zimnej podłodze lub na mokrym ręczniku.
• Aktywnie schładzaj ciało zwierzęcia: zanurz łapy w chłodnej wodzie, przemywaj wodą podbrzusze, pachwiny, boki szyi.
• Ustaw na zwierzę chłodny nawiew (zalecane w ramach doraźnego schładzania psa w warunkach niebezpiecznego przegrzania, ale nierekomendowane w ramach rutynowego przeciwdziałania przegrzaniu).
• Skontaktuj się z najbliższym lekarzem weterynarii, aby ustalić dalsze postępowanie.

Stwierdzenie 6: Przegrzaniu zwierzęcia da się zapobiec nawet w upały poprzez zmodyfikowanie jego planu dnia i dostosowanie najbliższego otoczenia

Ocena: Fakt

W poprzednich akapitach wyjaśniliśmy, jak schłodzić zwierzę, gdy się ono już przegrzało. Poniżej znajdziesz informacje, jak zapobiec przegrzaniu zwierzęcia w czasie upałów.

• Zdaje się, że nie trzeba już tego nikomu powtarzać, ale: nigdy nie zostawiaj swojego psa w samochodzie (nieważne, czy okna są otwarte). Nie zostawiaj go również przed sklepem i w innych miejscach, w których nie możesz na bieżąco kontrolować jego stanu w czasie upałów.
• Jeśli to tylko możliwe, zmień plan dnia. Zaplanuj spacery i dłuższą aktywność psa wczesnym rankiem oraz wieczorem, gdy temperatura jest najniższa, a promieniowanie słoneczne – nie tak dokuczliwe.
• Planuj trasy spacerów z myślą o swoim podopiecznym. Zacieniony las czy park sprawdzi się lepiej niż centrum miasta. Szczególnie istotne jest podłoże, po którym zwierzę będzie chodziło: unikaj asfaltu, chodników, bruku. Na ich rozgrzanej powierzchni zwierzę może poparzyć łapy, a kontakt z wysoką temperaturą zwiększy ryzyko udaru cieplnego.
• Zapewnij zwierzęciu stały dostęp do świeżej, chłodnej wody. Wbrew obiegowej opinii można dać mu kostki lodu, a także zamrożone owoce, smaczki czy zabawki wyjęte z zamrażarki.
• Jeśli zostawiasz zwierzę w domu, upewnij się, że ma dostęp do chłodniejszych pomieszczeń (np. do łazienki) lub zapewnij odpowiedni obieg powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywa najczęściej.
• Korzystaj z akcesoriów chłodzących: specjalnych mat, mokrych ręczników, na których zwierzę może się położyć, butelek z zamrożoną wodą owiniętych materiałem, kamizelek chłodzących itp. W czasie upałów możesz spryskiwać pachwiny i podbrzusze psa chłodną wodą.
• Jeśli przebywasz ze zwierzęciem na zewnątrz, upewnij się, że ma dostęp do zacienionego miejsca. Jeśli to możliwe – udostępnij mu basenik, w którym będzie mógł się schłodzić.
• W upały nigdy nie pozostawiaj zwierzęcia bez nadzoru.