28 maja 2021 roku Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych opublikowała raport dotyczący aktualnej sytuacji kadrowej w zawodach pielęgniarek i położnych w Polsce. Dokument zatytułowany „Katastrofa kadrowa pielęgniarek i położnych” pokazuje strukturę wieku zatrudnionych w naszym kraju pielęgniarek i położnych wraz z podziałem na województwa. Zawarto w nim również prognozę liczby pielęgniarek i położnych w Polsce do 2030 roku. Sporządzając raport, autorzy oparli się na danych Centralnego Rejestru Pielęgniarek i Położnych.

Strukturę wiekową pielęgniarek opisywaliśmy również przy okazji weryfikacji wypowiedzi posła Michała Szczerby.

Struktura wieku pielęgniarek i położnych w Polsce

W raporcie wskazano przede wszystkim na brak zastępowalności pokoleń w tych zawodach i na starzenie się osób je wykonujących. Zarówno wśród pielęgniarek, jak i położnych najliczniejsza grupa wiekowa to 51-60 lat. Osoby w tym wieku stanowią 35,8 proc. zatrudnionych pielęgniarek (83 129) oraz 35,5 proc. zatrudnionych położnych (10 094). Duża jest również liczba pielęgniarek i położnych, które osiągnęły wiek emerytalny (60 lat), ale w dalszym ciągu pracują aktywnie w zawodzie. Odsetek takich osób wyniósł aż 27,2 proc. wśród pielęgniarek (63 120, w tym 9 592 powyżej 70. roku życia) oraz 23,5 proc. wśród położnych (6 683, w tym 1 127 powyżej 70. roku życia).

Źródło: NIPiP

W raporcie przedstawiono również średnią wieku pielęgniarek i położnych z podziałem na województwa. Pielęgniarka w Polsce ma średnio 53,2 lat, a położna 51 lat. W przypadku pielęgniarek najgorzej wypadają województwa łódzkie (średnia wieku w latach – 55,56) oraz dolnośląskie (55,21). Pod względem wieku pielęgniarek najlepsza sytuacja panuje z kolei w województwach podkarpackim (średnia wieku w latach – 48,92) i opolskim (49,61). W przypadku położnych najgorsza sytuacja pod względem wieku kadr występuje w województwach warmińsko-mazurskim (średnia wieku w latach – 56,27) oraz lubuskim (55,05). Najlepiej prezentują się województwa opolskie (średnia wieku w latach – 44,55) i świętokrzyskie (47,65).

Źródło: NIPiP

Dane dotyczące zgonów pielęgniarek i położnych

Druga część raportu dotyczy średniej wieku zgonów pielęgniarek i położnych w Polsce. Na podstawie analizy danych Rejestru PESEL autorzy ustalili, że średnia wieku pielęgniarek i położnych w chwili zgonu, za okres od 2016 do 2020 roku, wynosiła 61,49 lat. W samym 2020 roku średnia wieku w chwili zgonu w tych zawodach wynosiła 63,85 lat (przy średniej wieku kobiet w Polsce 81,8 lat).

Źródło: NIPiP

Prognoza kadrowa pielęgniarek i położnych w Polsce do 2030 roku

Autorzy raportu przygotowali prognozę liczby pielęgniarek i położnych do 2030 roku. Za punkt wyjścia posłużyła liczba osób, które w latach 2021-2030 nabędą uprawnienia emerytalne oraz liczba osób nabywających prawo wykonywania zawodu w tych latach. W tym drugim przypadku ustalono na potrzeby raportu, że liczba osób nabywających uprawnienia będzie taka sama jak w 2020 roku – 5 693 osoby rocznie – wraz z założeniem, że 100 proc. z tych osób będzie pracować jako pielęgniarka lub położna. Ponieważ populacja mężczyzn w obu zawodach stanowi ok. 2 proc., dla potrzeb tej analizy przyjęto założenie, że osoby wykonujące zawód pielęgniarki i położnej nabywają uprawnienia emerytalne w wieku 60 lat. Autorzy zaznaczają, że obecnie pracę w zawodzie pielęgniarki lub położnej wykonuje 69 585 osób, mimo uzyskania uprawnień emerytalnych. Te pielęgniarki i położne mogą w każdej chwili przejść na emeryturę.

Źródło: NIPiP

W raporcie przedstawiono również tabelę, która przedstawia dane z podziałem na województwa dotyczące:

• liczby pielęgniarek i położnych posiadających już uprawnienia emerytalne,
• braków kadrowych do 2025 i 2030 roku,
• liczbę szpitali bez pielęgniarek i położnych w 2021 roku i 2030 roku przy założeniu, że w 2021 roku odejdą wszystkie pielęgniarki posiadające już uprawnienia emerytalne oraz że w jednym szpitalu pracuje dla uśrednienia 250 pielęgniarek i położnych.

Źródło: NIPiP

Z powyższej prognozy wynika, że do 2025 roku liczba zatrudnionych pielęgniarek i położnych zmniejszy się o 16 761, a do 2030 roku o 36 293. W rubryce „RAZEM” jest jednak błąd. Podano w niej zsumowane braki kadrowe w 2025 roku z brakami kadrowymi w 2030 roku. W rzeczywistości jednak braki kadrowe w 2030 roku zawierają już w sobie prognozę na 2025 rok. Liczba „szpitali bez pielęgniarek i położnych” w 2021 roku i 2030 roku jest zatem również niewłaściwa ze względu na to, że użyto do jej obliczenia danych z kolumny „RAZEM”. W rzeczywistości liczba tych szpitali powinna być niższa.

Wnioski i postulaty autorów raportu

Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych w raporcie wysuwa swoje propozycje zmian dla poprawy zaistniałej złej sytuacji demograficznej w zawodach pielęgniarek i położnych.

Pierwszym postulatem jest zwiększenie liczby osób uzyskujących prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej. Według autorów, aby utrzymać obecny wskaźnik 5,2 na 1 tys. mieszkańców, niezbędne jest zwiększenie liczby absolwentów z ok. 5,6 tys. do 10 tys. rocznie. Na kierunkach pielęgniarstwo i położnictwo należy kształcić 20 tys. osób rocznie, aby zrealizować założenia wskazane w Polityce Wieloletniej Państwa na rzecz Pielęgniarstwa i Położnictwa w Polsce przyjętej w 2019 roku. Żeby osiągnąć powyższe cele, należałoby:

• zwiększyć liczbę miejsc i wydziałów na kierunku pielęgniarstwa oraz położnictwa w każdym województwie,
• wprowadzić stypendia,
• zagwarantować zatrudnienie po studiach,
• promować zawody pielęgniarki i położnej wśród absolwentów szkół średnich.

Dane dotyczące liczby uczelni kształcących na kierunkach pielęgniarskich i położniczych w Polsce analizowaliśmy niedawno przy okazji wypowiedzi Macieja Miłkowskiego.

Drugim postulatem wymienionym w raporcie jest podjęcie działań, które zachęcą osoby posiadające uprawnienia emerytalne do dalszego wykonywania zawodu. Według autorów dla ich realizacji niezbędne byłoby:

• wydłużenie urlopów wypoczynkowych,
• wprowadzenie dodatków motywacyjnych,
• wprowadzenie urlopów dla poratowania zdrowia,
• refundacja świadczeń rehabilitacyjnych.

Trzecim postulatem jest podjęcie działań, które zapobiegną zmniejszeniu liczby pracujących pielęgniarek i położnych. Dla ich realizacji konieczne byłoby:

• wprowadzenie dodatków za pracę w warunkach szczególnych,
• zapewnienie stabilnego wynagrodzenia uwzględniającego posiadane kwalifikacje i zdobyte doświadczenie zawodowe,
• wprowadzenie dodatków za długoletnią pracę,
• wprowadzenie dopłaty do wypoczynku,
• wprowadzenie świadczeń mieszkaniowych.

Ostatnim postulatem jest realizacja zapisów Polityki Wieloletnia Państwa na Rzecz Pielęgniarstwa i Położnictwa w Polsce przyjętej przez rząd w 2019 roku.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.