W niedzielę Polska wybierała skład Sejmu i Senatu – obywatelki i obywatele tłumnie ruszyli do urn, a frekwencja przekroczyła 70 proc. (czas nagrania: 6:32). W dzień wyborów do 21 obowiązywała cisza wyborcza, ale można było relacjonować sam przebieg głosowania. W mediach społecznościowych uwaga skupiła się na kwestiach frekwencji i ewentualnych nieprawidłowościach.

Pojawiały się także doniesienia, że członkowie komisji celowo nie dawali wyborcom kart do głosowania w referendum. Każdy taki wpis podważający demokratyczne wybory może wpływać na nasilenie się fałszywej narracji, jakoby były one nieważne. O prawidłowym przebiegu głosowania warto rozmawiać na podstawie zweryfikowanych dowodów oraz sprawdzonych przez odpowiednią instytucję protestach wyborczych.

Przestępstwa przeciwko wyborom, czyli co dokładnie?

Gdy podejrzewamy, że doszło do przestępstwa przeciwko wyborom, możemy złożyć protest wyborczy do Sądu Najwyższego. Zgodnie z Kodeksem karnym (art. 248) tego typu przestępstwem są takie działania jak:

• sporządzenie listy kandydujących lub głosujących z pominięciem uprawnionych lub wpisanie na nią nieuprawnionych,
• użycie podstępu w celu nieprawidłowego sporządzenia listy kandydujących lub głosujących, protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych,
• niszczenie, uszkadzanie, ukrywanie, przerabianie lub podrobienie protokołu lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych,
• nadużycia przy przyjmowaniu lub obliczaniu głosów,
• odstąpienie innej osobie przed zakończeniem głosowania niewykorzystanej karty do głosowania lub pozyskanie jej od innej osoby w celu wykorzystania w głosowaniu,
• nadużycia w sporządzaniu list z podpisami obywateli zgłaszających kandydatów w wyborach lub inicjujących referendum.

Jakie są uzasadnione przyczyny protestu?

Za wyżej wymienione przestępstwa przeciwko wyborom grozi do trzech lat więzienia. Z kolei od trzech miesięcy do pięciu lat w więzieniu może spędzić osoba, która zakłóca przebieg wyborów (art. 249), m.in. przemocą lub groźbą, uniemożliwiając oddanie głosów lub ich policzenie.

Takie same kary przewidziano w sytuacji, gdy ktoś bezprawnie zakłóca swobodę głosowania (art. 250), np. przemocą zmuszając wyborcę do głosowania na konkretnego kandydata.

Następną kategorią przestępstw wyborczych jest łapownictwo (art. 250a). Za przyjmowanie korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za głosowanie w określony sposób lub żądanie tych korzyści za głosowanie w określony sposób można otrzymać karę od 3 miesięcy do 5 lat więzienia. Tak samo jest w przypadku udzielania takich korzyści.

Jeśli jakaś osoba wbrew naszej woli podejrzy, jak głosujemy (art. 251), podlega karze do dwóch lat więzienia. Jest to przestępstwo naruszenia tajności głosowania.

Wybory parlamentarne 2023. Przestępstwa wyborcze i wykroczenia

Na dzisiejszej konferencji PKW poinformowano, że podczas wyborów 13 października odnotowano 173 przestępstwa wyborcze, a także 312 wykroczeń (czas nagrania: 14:14). Wymieniono takie czyny jak: niszczenie dokumentów wyborczych bądź referendalnych i wynoszenie kart wyborczych z lokalu wyborczego.

Dochodziło też do zakłócenia porządku publicznego i usuwanie ogłoszeń. Odnotowano również przypadki prowadzenia agitacji w czasie ciszy wyborczej.

Kto i w jakim czasie może wnieść protest wyborczy?

Zgodnie z Kodeksem wyborczym (art. 82) protest wyborczy może być wniesiony przez wyborcę, przewodniczącego komisji wyborczej, a także przez pełnomocnika wyborczego. 

Protest wyborczy można złożyć bezpośrednio do Sądu Najwyższego. Punkt Obsługi Interesantów (stanowisko 0N39) w budynku Sądu Najwyższego w Warszawie przy pl. Krasińskich 2/4/6 jest czynny od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30–15.30. Protest można też wysłać przez Pocztę Polską. Osoby przebywające za granicą protest wyborczy złożą w konsulacie.

Co powinien zawierać taki dokument? Sąd Najwyższy szczegółowo wyjaśnił to w swoim komunikacie, w którym podkreślono, że konieczne jest przedstawienie zarzutów oraz poparcie ich dowodami. Wniosek zostanie rozpatrzony tylko wtedy, gdy nie będzie w nim błędów.

Protest wyborczy i co dalej?

Sąd Najwyższy rozpatruje protesty wyborcze na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów. Dopuszcza się możliwość, aby z ważnych przyczyn posiedzenie było jednak jawne.

Chociaż jest to postępowanie nieprocesowe, może pojawić się konieczność dopuszczenia i przeprowadzenia procesu dowodowego, np. z zeznań świadków. Tym jednak zazwyczaj zajmują się już sądy rejonowe lub okręgowe.

Kto stwierdza ważność wyborów? 

To Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych rozstrzyga o ważności wyborów. Musi to zrobić nie później niż w 90. dniu od wyborów. SN stwierdza ważność na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów. 

Dzieje się to na posiedzeniu jawnym z udziałem prokuratora generalnego i przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej. Może więc brać w nim udział publiczność i przedstawiciele mediów. Jeśli wybory zostaną uznane za nieważne, SN postanawia o ich ponownym przeprowadzeniu.