NASK – Państwowy Instytut Badawczy opublikował raport z najnowszej edycji badania „Nastolatki 3.0”. Przyglądamy się płynącym z niego wnioskom w kontekście dezinformacji i weryfikowania informacji w sieci. Sprawdzamy, co wiemy o czasie, jaki młode osoby spędzają w mediach społecznościowych, a także co sądzą o cyberbezpieczeństwie i przemocy, z jaką spotykają się w internecie.

Wzrasta czas korzystania z sieci przez młode osoby

Raport wskazuje, że po raz kolejny odnotowano wzrost czasu korzystania z internetu przez nastolatki w dni powszednie (s. 7). Wynosi on obecnie średnio 5 godzin 36 minut, podczas gdy jeszcze w 2020 roku były to 4 godziny 50 minut (s. 7). W weekendy czas ten wynosi jeszcze więcej – średnio 6 godzin 16 minut (s. 14). Dziewczęta przebywają w sieci nieco dłużej niż chłopcy, a czas użytkowania internetu przez nastolatki wzrasta wraz z wiekiem (s. 12).

Nastolatki najczęściej wykorzystują internet do (s. 37):

• słuchania muzyki (75,2 proc.),
• utrzymywania kontaktów ze znajomymi i rodziną (64,4 proc.),
• oglądania filmów i seriali (58,7 proc.),
• grania w gry online (46,3 proc.),
• korzystania z serwisów społecznościowych (41,7 proc.).

Problematyczne Używanie Internetu to powszechny problem młodych osób

W kontekście czasu poświęcanego przez młode osoby na korzystanie z sieci należy wspomnieć o PUI, czyli Problematycznym Używaniu Internetu. Jak czytamy w publikacji fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, zjawisko to cechują następujące symptomy (s. 8):

• „dominacja – korzystanie z sieci staje się priorytetem codziennego funkcjonowania,
• zmiana nastroju – korzystanie z internetu w celu poprawy samopoczucia,
• zwiększona tolerancja – zwiększona potrzeba korzystania z sieci,
• zespół abstynencyjny – pojawienie się rozdrażnienia, niepokoju, poirytowania w momencie ograniczenia dostępu do internetu,
• konflikt – między użytkownikiem a rodziną, znajomymi lub obowiązkami szkolnymi,
• nawroty – intensywne, niekontrolowane powracanie do problemowego korzystania ze świata wirtualnego”.

Z najnowszej edycji badania omówionego w raporcie NASK wynika, że 8,3 proc. młodzieży spełnia kryteria bardzo wysokiego poziomu wskaźnika PUI (dokładne kryteria diagnostyczne dostępne na s. 2 dokumentu). Występuje on u 31 proc. młodych osób (s. 191).

W raporcie NASK czytamy, że 12,6 proc. młodych osób przejawia wysoki poziom uzależnienia od mediów społecznościowych, a 27,7 proc. – średni (s. 233). Zbyt długie korzystanie z tych platform przez nastolatki sprawia, że prawie 25 proc. z nich często zaniedbuje swoje obowiązki domowe, a 28,7 proc. – obowiązki szkolne (s. 8). 

Wolny czas w sieci – rozłąka z internetem niemożliwa

Młode osoby, zapytane o najchętniej wybierany sposób spędzania wolnego czasu, wymieniają często aktywności zależne od dostępu do sieci. 31 proc. pytanych wskazało słuchanie muzyki, 25,9 proc. – oglądanie filmów na platformach streamingowych, 14,7 proc. – oglądanie nagrań w internecie (np. na platformie YouTube), a 9,5 proc. – po prostu przeglądanie internetu (s. 193).

Nastolatki są stale obecne w sieci, ale nie sprawdzają regularnie informacji, na które tam trafiają

Jak wynika z raportu, średni czas korzystania z mediów społecznościowych przez nastolatki wynosi dziennie 4 godziny 12 minut (s. 8). W niektórych przypadkach (4,8 proc.) przekracza on 12 godzin dziennie (s. 208). Młode osoby korzystają z wielu różnych platform – co czwarta młoda osoba ma od pięciu do ośmiu kont w mediach społecznościowych, a ⅓ dysponuje więcej niż ośmioma takich profilami (s. 206).

Media społecznościowe są dla młodych osób ważnym źródłem wiedzy o otaczającej je rzeczywistości. To istotne z uwagi na fakt, że to właśnie te portale są głównym źródłem dezinformacji w internecie. Okazuje się, że młodzież – mimo wysokiej aktywności w mediach społecznościowych – niekoniecznie weryfikuje treści, które tam spotyka.

Czym kierują się młode osoby, weryfikując wiarygodność przekazu?

Jeśli już młodzież sprawdza wiarygodność informacji w internecie, decydujące znaczenie ma dla niej zaufanie do konkretnej strony lub medium społecznościowego. Ponad połowa młodych osób kieruje się właśnie tym czynnikiem przy ocenie zgodności treści z prawdą (s. 127).

Również ponad połowa badanych przyznaje, że w kwestii wiary w konkretny przekaz znaczenie ma dla nich przekonanie o tym, że autor_ka danej wiadomości jest osobą godną zaufania. Połowa młodych osób uznaje informację za wiarygodną, jeśli publikuje lub poleca ją znana im osoba. Nieco mniej, bo 44,9 proc., sprawdza, czy wiadomość zawiera informacje o źródłach (s. 127).

Cyberprzemoc i mowa nienawiści – z czym młodzież styka się w sieci

Z raportu NASK płynie również przykry wniosek dotyczący cyberprzemocy. Okazuje się, że nastolatki bez względu na wiek, płeć czy miejsce zamieszkania zauważają różne formy nadużyć w sieci (s. 51). Zapytane o to, z jakimi przejawami internetowej przemocy się spotykają, wskazują:

• wyzywanie kogoś ze znajomych (44,6 proc.),
• ośmieszanie kogoś ze znajomych (33,2 proc.),
• poniżanie kogoś ze znajomych (29,6 proc.),
• podszywanie się pod kogoś ze znajomych (20,5 proc.),
• straszenie kogoś ze znajomych (19,2 proc.),
• rozpowszechnianie kompromitujących materiałów na temat kogoś ze znajomych (18,8 proc.),
• szantażowanie kogoś ze znajomych (16,2 proc.).

Jeśli mowa o powodach tej przemocy, nastolatki wymieniają przede wszystkim wygląd fizyczny. Ponad połowa spotkała się z obrażaniem w internecie innych osób ze względu na cechy wyglądu. Powszechnymi przyczynami przemocy w sieci wśród młodzieży są również ubiór, kolor skóry, preferencje seksualne oraz upodobania, zainteresowania i hobby (s. 55). 68,4 proc. młodych osób przyznaje, że mowa nienawiści w internecie to ważny problem (s. 101).

Obsceniczne, wulgarne treści oglądane znacznie częściej, niż myślą rodzice

Dostęp młodych osób do mediów społecznościowych jest związany z ich ekspozycją na różnorodne treści. Jak podkreślają autorzy raportu, prawie połowa nastolatków i nastolatek deklaruje wysoki i ponadprzeciętny poziom ekspozycji na antyspołeczne treści na tych platformach (s. 235).

W odniesieniu do przekazów, z jakimi młodzież styka się w sieci, trudno nie wspomnieć o tzw. patostreamach. Są to materiały wideo zawierające wulgarne, obsceniczne treści, często prezentujące m.in. libacje alkoholowe i różne formy przemocy. Z raportu NASK wynika, że co czwarta młoda osoba ogląda tego typu filmy w internecie (s. 91), przy czym chłopcy robią to prawie dwukrotnie częściej niż dziewczęta (s. 92). Okazuje się również, że nastolatki oglądają patostreamy dwukrotnie częściej, niż przypuszczają ich rodzice (s. 93). 

Przestępcy w sieci pozostają bezkarni? Jak młode osoby podchodzą do kwestii cyberbezpieczeństwa?

Młodzież odpowiedziała także na pytania dotyczące cyberbezpieczeństwa. Z raportu NASK wynika, że 12,3 proc. nastolatków i nastolatek doświadczyło włamania na konto mailowe lub na portalu społecznościowym. 7,3 proc. młodych osób przyznało, że miało do czynienia z atakiem hakerskim w postaci np. ataku spamerskiego czy kradzieży danych. Prawie co trzecia osoba badana była ofiarą co najmniej jednej formy cyberprzestępczości (s. 95). Należy przy tym podkreślić, że według autorów raportu:

Zdaniem 43,4 proc. młodych osób internetowi oszuści zazwyczaj pozostają bezkarni (s. 102). Ponad połowa badanej młodzieży uważa, że bezkarne pozostają również osoby, które obrażają innych w sieci (s. 101).