Równo rok temu Prokuratura Generalna poinformowała, że jej szef Zbigniew Ziobro skierował do Sądu Najwyższego kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 5 lutego 2020 roku w sprawie dotyczącej spowodowania śmierci i zgwałcenia 3-letniego chłopca.

Prokuratura opisywała, że oskarżony o ten czyn, Steve V., „uderzył małoletniego ze znaczną siłą w głowę i doprowadził go do obcowania płciowego. Swoim zachowaniem oskarżony spowodował liczne obrażenia u dziecka, w tym rozległe obrażenia czaszkowo – mózgowe skutkujące ostrym masywnym krwiakiem oraz złamaniem w obrębie kości pokrywy czaszki, które doprowadziły do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego i śmierci chłopca. Sprawca dopuścił się tego czynu pod wpływem środków odurzających”.

Niewspółmierna kara i kasacja Ziobry

Steve V. został skazany przez Sąd Okręgowy w Sieradzu na 25 lat pozbawienia wolności. Apelację od wyroku wniósł jednak prokurator, oskarżyciel posiłkowy i obrońca oskarżonego. Prokurator zakwestionował zmianę kwalifikacji prawnej z zabójstwa na ciężki uszczerbek na zdrowiu, którego następstwem była śmierć dziecka, a także zarzucił rażącą niewspółmierność kary. Po rozpoznaniu wniesionych apelacji Sąd Apelacyjny w Łodzi złagodził orzeczoną wobec sprawcy karę do 15 lat pozbawienia wolności. Następnie jednak Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro zakwestionował wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, uznając wymierzoną karę za rażąco niewspółmierną do popełnionej przez sprawcę zbrodni.

21 stycznia Zbigniew Ziobro poinformował, że Sąd Najwyższy uwzględnił jego kasację i sprawa powróci do II instancji.

„Jedyna sprawiedliwa kara”?

Uwagę internautów zwróciło ostatnie zdanie tweeta ministra sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego: „Niestety UE nie dopuszcza jedynej sprawiedliwej kary za tak odrażającą zbrodnię”.

Ziobro nie odniósł się do wątpliwości internautów, więc odpowiedź na pytanie, o jaką „jedyną sprawiedliwą karę” mu chodziło, pozostaje w sferze domysłów.

Postanowiliśmy potraktować wypowiedzi Zbigniewa Ziobry jako punkt wyjścia do analizy unijnego i międzynarodowego prawodawstwa w kwestii kary śmierci.

Kara śmierci w Polsce – na razie niemożliwa

Art. 40 Konstytucji RP mówi, że nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje również stosowania kar cielesnych. Z kolei art. 38 gwarantuje wszystkim prawną ochronę życia. Kary śmierci nie przewiduje także Kodeks Karny.

Jednym ze źródeł powszechnie obowiązującego w Polsce prawa są ponadto ratyfikowane umowy międzynarodowe. Dwa tego typu akty wprowadzają w Polsce zakaz stosowania kary śmierci.

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

Pierwszym z nich jest Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, ratyfikowana przez Polskę w styczniu 1993 roku. Konwencja określa podstawowe prawa człowieka, takie jak: prawo do życia, wolności czy zakaz stosowania tortur. Konwencja jest sukcesywnie rozszerzana protokołami dodatkowymi.

Czternaście lat później, 23 maja 2014 roku, Polska ratyfikowała również Protokół nr 13 (pierwotnie sporządzony 3 maja 2002 roku), który całkowicie zabrania wykonywania kary śmierci, także w czasie wojny. Dokument nie przewiduje żadnych wyłączeń, jednak zaznacza w art. 4, że państwo ratyfikujące go może wskazać terytorium, na którym będzie on stosowany.

• Karta Praw Podstawowych UE

Wprowadzenia kary śmierci zabrania również prawo unijne w postaci Karty Praw Podstawowych, która na mocy Traktatu Lizbońskiego z 2007 roku została uznana za prawo obowiązujące w Unii Europejskiej.

Rozwiązania teoretyczne

Wprowadzenie kary śmierci byłoby możliwe dopiero po wypowiedzeniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (poszczególnych protokołów nie można wypowiedzieć, ponieważ traktowane są jako integralne części Konwencji) oraz wystąpieniu z Unii Europejskiej lub po wystąpieniu z Rady Europy i UE.

Kolejnym koniecznym krokiem byłoby zmienienie zapisów konstytucji i Kodeksu karnego.

Więcej na temat potencjalnych rozwiązań prawnych dotyczących wprowadzenia kary śmierci przeczytasz w analizie wypowiedzi Michała Kamińskiego, natomiast w analizie wypowiedzi Roberta Biedronia można się zapoznać ze statystykami dotyczącymi kary śmierci na świecie.

Dożywocie – najsurowsza kara w Polsce

Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest jedną z kar przewidzianych przez polski Kodeks karny, orzekaną za najcięższe przestępstwa.

Ma ona charakter izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami najpoważniejszych przestępstw. Dlatego też powinna być traktowana jako kara o charakterze wyjątkowym i stosowana wobec sprawców najbardziej zdemoralizowanych.

Kary tej nie można stosować wobec osoby, która popełniając przestępstwo, nie miała ukończonych 18 lat.

Co więcej, w wypadku nałożenia się dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności, sąd ma prawo wymierzyć karę dożywotniego pozbawienia wolności. W przypadku kar łączonych, nie jest możliwe otrzymanie w Polsce kary podwójnego dożywotniego pozbawienia wolności.

Dożywocie przede wszystkim za zabójstwo

Dożywocie może być osądzone tylko za wyjątkową zbrodnię i przestępstwa o wysokiej szkodliwości społecznej. W 2018 roku, z którego pochodzą najnowsze dane dotyczące liczby skazanych według rodzajów przestępstw, na 24 zasądzone kary dożywocia wszystkie dotyczyły zabójstwa człowieka.

Zgodnie z art. 148 Kodeksu karnego na karę dożywotniego ograniczenia wolności można skazać za zabicie człowieka, w tym ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, a także z użyciem materiałów wybuchowych.

Oprócz zabójstwa, w myśl Kodeksu karnego, dożywocie grozi również za:

• wszczęcie lub prowadzenie wojny napastniczej (art. 117. § 1),
• ludobójstwo, czyli zabójstwo lub spowodowanie uszczerbku na zdrowiu w celu wyniszczenia w całości albo w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie (art. 118. § 1),
• zamach skierowany przeciwko grupie ludności w celu wykonania lub wsparcia polityki państwa lub organizacji, polegający na zabójstwie, spowodowaniu ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka lub stworzenia dla osób należących do grupy ludności warunków życia grożących ich biologicznej egzystencji, w szczególności przez pozbawienie dostępu do żywności lub opieki medycznej (art. 118a. § 1),
• stosowanie środka masowej zagłady, zakazanego przez prawo międzynarodowe (art. 120),
• dopuszczenie się zabójstwa wobec: osób, które składając broń lub nie dysponując środkami obrony, poddały się, rannych, chorych, rozbitków, personelu medycznego lub osób duchownych, jeńców wojennych, ludności cywilnej obszaru okupowanego, zajętego lub na którym toczą się działania zbrojne albo innych osób korzystających w czasie działań zbrojnych z ochrony międzynarodowej (art. 123. § 1),
• podjęcie w porozumieniu z innymi osobami działalności zmierzającej bezpośrednio do pozbawienia niepodległości, oderwania części obszaru (secesja) lub zmiany przemocą konstytucyjnego ustroju Rzeczypospolitej Polskiej (art. 127. § 1),
• zamach na życie prezydenta (art. 134),
• doprowadzenie do śmierci człowieka poprzez pozbawienie go wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała (art. 156. § 1 pkt 3).