Coraz więcej Polaków słyszało o fake newsach

Termin „fake news” zadomowił się na dobre w debacie publicznej w związku z wydarzeniami dotyczącymi Brexitu. W roku 2016 został spopularyzowany w trakcie prezydenckiej kampanii wyborczej w USA. Kulminacja nadeszła 12 miesięcy później – fake news stał się słowem roku w Stanach Zjednoczonych.

W Polsce jednak sformułowanie to nie było aż tak popularne. Z przeprowadzonego przez nas badania wynikało, że w 2019 roku o fake newsach słyszał co drugi Polak (51 proc.). 

Jednocześnie aż trzy czwarte ankietowanych twierdzi, że przyczyną pojawiania się w mediach fałszywych informacji są celowe działania. Za drugą najważniejszą przyczynę (wskazywaną jednak znacznie rzadziej, bo przez 37 proc. badanych) Polacy uważają skopiowanie niesprawdzonej informacji z innego źródła.

Dezinformacyjne podium: energetyka, zdrowie i polityka

Niestety co drugi badany (52 proc.) zdecydowanie zgadza się z przynajmniej jedną błędną informacją dotyczącą energetyki i klimatu. Okazuje się, że jest to obszar najbardziej podatny na powielanie fake newsów. Prym wiodła fałszywa informacja, że elektrownia jądrowa zawsze stwarza zagrożenie dla okolicznych mieszkańców.

Na niechlubnym drugim miejscu znalazły się kwestie zdrowotne. 44 proc. respondentów zgodziło się z co najmniej jednym nieprawdziwym stwierdzeniem. Blisko co trzecia osoba zgadzała się, że pandemia COVID-19 została wcześniej zaplanowana. 

Najpopularniejszym fake newsem w tej grupie okazał się jednak pogląd, zgodnie z którym producenci ukrywali informacje o szkodliwych składnikach/dodatkach do żywności. W informację tę uwierzyło aż 63 proc. ankietowanych.

Podium zamykają tematy okołopolityczne. Zjawisko dezinformacji politycznej dotyczy 22 proc. Polaków. Blisko co trzeci ankietowany (31 proc.) uważał, że feminizm i LGBT to ideologie, których celem jest narzucenie większości Polaków innego stylu życia. Natomiast co czwarty (26 proc.) zgadzał się, że w Smoleńsku doszło do zamachu.

Polacy napotykają fake newsy w telewizji i Internecie

W oczach Polaków drugim miejscem, w którym w największym stopniu mogą zetknąć się z fake newsami, są media społecznościowe (51 proc.). Na fora i blogi internetowe wskazało 32 proc. ankietowanych. Co ciekawe, na portalach internetowych (Onet, WP itp.) nieprawdzie informacje napotkał się co czwarty badany (27 proc.).

Źródła nieprawdziwych informacji pokrywają się ze źródłami, z których Polacy korzystają na co dzień (z wyjątkiem radia, które jako nośnik fałszywych treści wskazywane było rzadko). Dwóch na trzech Polaków czerpie wiedzę o świecie i bieżących wydarzeniach z telewizji (66 proc.). W dalszej kolejności sięgają do portali internetowych oraz radia. Z kolei na czwartym miejscu są media społecznościowe (45 proc.)

Portale fact-checkingowe nie cieszą się dużym zainteresowaniem

W Polsce działa kilka organizacji, które zajmują się weryfikacją faktów. Jednym z nich jest Stowarzyszenie Demagog.

Niski odsetek osób korzystających z portali fact-checkingowych może wynikać z ich stosunkowo słabej rozpoznawalności – zaledwie 1 na 5 osób słyszało o tego typu działalności.

Co trzeci Polak sprawdza źródło wiarygodności informacji w Wikipedii

Blisko 70 proc. badanych przyznało, że próbuje konfrontować ze sobą źródła informacji. Częstotliwość weryfikacji informacji jest jednak różna. Najczęściej (31 proc.) Polacy sprawdzają źródło informacji kilka razy w tygodniu.

Chcąc zweryfikować informacje, najchętniej sięgano do wyszukiwarki internetowej jak Google czy Microsoft Bing (44 proc.). Co trzeci Polak korzystał do weryfikacji informacji z Wikipedii (34 proc.) oraz portali internetowych (33 proc.). Stosunkowo chętnie używano również portali branżowych (30 proc.). 

Portale fact-checkingowe na tle stawki wypadły po raz kolejny słabo. Zaledwie 12 proc. osób przyznało, że korzysta z nich w trakcie weryfikacji treści.

Młodzi mogą być bardziej podatni na dezinformację

Młodzi ludzie odznaczają się najmniejszym zaufaniem do nauki spośród badanych grup wiekowych. Łukasz Sakowski z totylkoteoria.pl jako potencjalne przyczyny takiego stanu rzeczy wskazuje na kontestowanie ugruntowanej wiedzy w mediach społecznościowych, jak i obecną w nich dezinformacje.

Badanie Digital Poland, zrealizowane przez instytut GfK Polonia, przeprowadzono metodą CAWI w dniach 1-6 października 2021 roku na reprezentatywnej grupie Polaków liczącej 1 000 osób w wieku 18+. Stowarzyszenie Demagog jest współtwórcą kwestionariusza ankiety.