[Aktualizacja 26.10.2023] W poprzedniej wersji artykułu we wstępie pojawiła się informacja, że w ciągu 14 dni od wyborów prezydent ma obowiązek desygnować wybranego przez siebie prezesa Rady Ministrów. Tymczasem zgodnie z art. 154 Konstytucji Prezydent ma na powołanie nowego rządu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniego rządu. Poprawiliśmy ten błąd.

IX kadencja Sejmu – do kiedy potrwa?

Według art. 98 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Sejm i Senat rozpoczyna czteroletnią kadencję wraz z zebraniem się Sejmu na pierwszym posiedzeniu. Mijająca kadencja Sejmu i Senatu trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Wobec tego, że wybory odbyły się 15 października, prezydent ma czas na zwołanie pierwszego posiedzenia do 14 listopada 2023 roku włącznie.

Kiedy zostanie powołany nowy rząd?

Prezydent ma za zadanie desygnować prezesa Rady Ministrów, czyli premiera. Następnie premier proponuje skład Rady Ministrów i w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu prezydent powołuje rząd (art. 154 konstytucji). 

Następnie prezes Rady Ministrów ma w ciągu kolejnych 14 dni od powołania przez prezydenta przedstawić Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Wotum zaufania uzyskuje się bezwzględną większością głosów (50 proc. plus 1 głos) przy jednoczesnej obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Prezydent najprawdopodobniej w pierwszej kolejności wskaże na premiera przedstawiciela Prawa i Sprawiedliwości. Andrzej Duda w programie „Śniadanie Rymanowskiego” w Polsat News i Interii zaznaczył, że w Polsce zawsze zwyczajem było, że mandat do sformowania rządu przypadał ugrupowaniu o najlepszym wyniku (czas nagrania: 27:40). Dodatkowo PiS jest ugrupowaniem, z którego wywodzi się obecnie urzędujący prezydent.

A co, jeśli na początku nie uda się stworzyć rządu?

W przypadku gdy rząd premiera desygnowanego z obozu PiS nie zdoła uzyskać wotum zaufania, Rada Ministrów nie zostanie powołana. Wówczas Sejm w ciągu 14 dni ma wybrać prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów (art. 154 konstytucji). 

Przy wyborze kandydata na premiera przez Sejm zasady są analogiczne do tych, w których przyznawane jest wotum zaufania. To znaczy, że wymagana jest obecność przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów, a w głosowaniu wskazana osoba musi zostać przyjęta większością bezwzględną.

Co jeżeli opozycja nie zdoła skonstruować rządu?

W sytuacji gdy Sejm nie zdoła wyłonić premiera, za jego wyznaczenie ponownie odpowiedzialny jest prezydent. Premier razem z Radą Ministrów musi zostać powołany wówczas w ciągu 14 dni (art. 155 konstytucji). Wobec tego najpóźniejszy możliwy termin to 9 stycznia 2024 roku. 

Do trzech razy sztuka – co jeśli i tym razem się nie uda?

Jeżeli po trzykrotnej próbie utworzenia rządu nadal się to nie uda, prezydent jest zobowiązany do zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu i Senatu. Oprócz tego konstytucja wymaga od prezydenta ogłoszenia nowej daty wyborów do Sejmu i Senatu (art. 98 konstytucji). 

Pierwsze posiedzenie Sejmu po przedterminowych wyborach może zostać zwołane nie później niż 15 dni po głosowaniu. 

Czy premierem musi zostać osoba z obozu o największym poparciu?

Zazwyczaj – co jest widoczne w historii III Rzeczpospolitej – na stanowisko premiera prezydent desygnuje osobę z ugrupowania, które uzyskało najwyższy wynik w wyborach. Nie jest to jednak w żaden sposób regulowane.

Drugim tego typu przypadkiem było desygnowanie Waldemara Pawlaka z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Nominację otrzymał on 5 czerwca 1992 roku, zastępując Jana Olszewskiego. Ostatecznie nie udało mu się stworzyć rządu, przez co zadanie to przekazano Hannie Suchockiej.

W wyborach w 1993 roku na stanowisko prezesa Rady Ministrów ponownie desygnowano Waldemara Pawlaka, którego ugrupowanie znalazło się na drugim miejscu w wyborach do Sejmu. Od 1997 roku funkcję premiera powierzano zawsze osobie z obozu o najwyższym wyniku uzyskanym w wyborach do Sejmu.