W roku 2020 świat walczył z pandemią COVID-19. Pomimo apelu Sekretarza Generalnego ONZ, w marcu br., o globalne zawieszenie broni – konflikty i prześladowania nadal się utrzymują. Przemoc w Syrii, Demokratycznej Republice Konga, Mozambiku, Somalii i Jemenie spowodowała kolejne przypadki przymusowej zmiany miejsca zamieszkania.

Na wskutek pandemii ruch graniczny został mocno wstrzymany, a państwa europejskie – zajęte walką z pandemią – odłożyły tymczasowo na boczny tor pomoc uchodźcom. Ponad 160 państw na świecie zamknęło swoje granice, a 99 z nich nie uczyniło wyjątków dla osób poszukujących ochrony. Jednak wart podkreślenia jest fakt, że dzięki ulepszonym środkom, takim jak badania lekarskie na granicach, zaświadczenia o stanie zdrowia lub konieczność kwarantanny po przyjeździe, uproszczone procedury rejestracji i wywiady na odległość, coraz więcej krajów znalazło sposoby udzielania dostępu do procedur azylowych. Dane pokazują jednak, że mimo poczynionych starań liczba wniosków o azyl spadła o jedną trzecią w porównaniu do 2019 roku. 

Wpływ pandemii COVID-19 jest obserwowalny także w innych obszarach. 3,2 mln uchodźców wewnętrznych (czyli tych, którzy przesiedlają się na terenie swojego kraju) oraz zaledwie 251 tys. uchodźców (migrujących za granicę) powróciło do swoich domów, co stanowi spadek odpowiednio o 40 i 21 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim.

Uchodźcy w 2020 roku

Wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców (UNHCR) to specjalny urząd Organizacji Narodów Zjednoczonych, zajmujący się ochroną uchodźców i rozwiązywaniem ich problemów na całym świecie. Do głównych działań urzędu należy ochrona praw uchodźców oraz pomoc w zapewnieniu azylu lub repatriacji. W raporcie „Forced discaplacement in 2020” możemy przeczytać o sytuacji uchodźców w roku 2020: z jakich krajów uciekają lub skąd najczęściej zostają wysiedleni, jakie są kierunki ich emigracji oraz jak zmieniło się ich położenie w dobie globalnego kryzysu związanego z koronawirusem.

Najwięcej uchodźców pochodzi z ogarniętej wojną Syrii (blisko 6,7 mln osób). Wielu z nich pochodzi też z niestabilnej gospodarczo Wenezueli (4 mln). Kolejne kraje, z których pochodzą uchodźcy, to Afganistan (2,6 mln), Sudan Południowy (2,2 mln) i Mjanma (1,1 mln). Procentowo najwięcej osób opuściło Syrię (27,7 proc. mieszkańców), potem Sudan Południowy (16,4 proc.), dalej Erytrea (12,8 proc.), Wenezuela (12,4 proc.) i Republika Środkowoafrykańska (11,7 proc.). Aż 86 proc. uchodźców przebywa w krajach rozwijających się, z kolei 27 proc. osób ubiegających się o azyl, otrzymuje go w krajach zaliczanych do najsłabiej rozwiniętych.

Ponad 35 proc. (9,4 mln) uchodźców przebywa w pięciu krajach. Najwięcej, bo aż 3,7 mln przyjęła Turcja. Liczni uchodźcy znajdują się też w Kolumbii (1,7 mln), Pakistanie (1,4 mln), Ugandzie (1,4 mln) i Niemczech (1,2 mln).

W porównaniu do populacji danego kraju procentowo najwięcej uchodźców przebywa w Arubie, należącej do królestwa Niderlandów. Ta mała wyspa stała się miejscem tymczasowego azylu dla wielu obywateli Wenezueli. Praktycznie co szósta osoba na Arubie jest uchodźcą. Podobna sytuacja ma miejsce w Libanie, który przyjął uchodźców z sąsiedniej Syrii. Co ósma osoba w Libanie jest uchodźcą, na Curacao co 10, w Jordanii co 15, a w Turcji co 23.

W 2020 złożono 1,1 mln nowych wniosków o azyl. Najwięcej takich wniosków złożono w USA (250,8 tys.), mniej w Niemczech (102,6 tys.), Hiszpanii (88,8 tys.), Francji (87,7 tys.) i Peru (52,6 tys.).

Uchodźcy w Europie i w Azji

Rok 2020 postawił nowe wyzwania przed milionami wysiedlonych ludzi, jak również przed międzynarodowym systemem ochrony ich praw. Wiele krajów, ze względu na własne problemy nie chciało przyjmować nowych uchodźców. Mimo to ich liczba w Europie zwiększyła się o prawie ćwierć mln w porównaniu do sytuacji w roku 2019. Kontynuuje to trend wzrostowy, który trwa już od dekady – z roku na rok uchodźców jest coraz więcej. W 2010 roku schronienia za granicą szukało ponad 10 mln osób. W 2020 było ich już ponad 25 mln.

Najwięcej uchodźców (głównie z ogarniętej konfliktem zbrojnym Syrii) przyjęła Turcja (3,7 mln). W Unii Europejskiej najwięcej osób przyjęły Niemcy (1,2 mln). Ogólna liczba uchodźców przebywających w Europie wzrosła o 3 proc. Sytuację pogłębił dodatkowo konflikt w Górskim Karabachu, na wskutek którego 90 tys. mieszkańców tego regionu uciekło do Armenii, a 80 tys. do Azerbejdżanu.

Pewien spadek uchodźców nastąpił w Iranie i Pakistanie – są to kraje, które licznie przyjmowały uchodźców z sąsiedniego Afganistanu, ale z powodu pandemii mniej osób decydowało się na wyjazd z kraju ogarniętego konfliktem. Mimo to aż 13 proc. wszystkich uchodźców znajduje się właśnie w Iranie, Pakistanie i Bangladeszu.

Afryka Subsaharyjska

W 2020 roku w Afryce Wschodniej było 4,5 mln uchodźców. Ich liczba, podobnie jak w Europie, zwiększyła się w ciągu roku o 3 proc. Dwie trzecie wszystkich uchodźców z tego regionu (i 13 proc. wszystkich na świecie) znalazło tymczasowe schronienie w trzech krajach: Ugandzie, Sudanie i Etiopii.

Największy procentowy wzrost uchodźców nastąpił w środkowej i zachodniej części Afryki (12 proc. w porównaniu do 2019 roku). Jest to spowodowane głównie kryzysem w Sahelu (na początku 2020 roku region ten nawiedziły poważne powodzie) i północnej części Nigerii (działalność Boko Haram). Wybuch pandemii COVID-19 tylko pogłębił już i tak burzliwe konflikty, które występują w tym regionie od lat.

Dla kontrastu – na południe od Sahelu liczba uchodźców czekających na azyl się zmniejszyła o 3 proc. Demokratyczna Republika Konga, pomimo poważnych konfliktów, przyjęła aż 500 000 ludzi z sąsiednich krajów, takich jak Sudan Południowy i Republika Środkowoafrykańska.

Ameryka

Liczba uchodźców z Wenezueli wzrosła w 2020 roku o 8 proc. Pod koniec roku było ich w sumie 4,6 mln. Mieszkańcy Wenezueli uciekali głównie do takich krajów jak Brazylia, Meksyk i Peru. Najwięcej uchodźców przyjęła sąsiednia Kolumbia, bo aż 1,7 mln, czyli 7 proc. wszystkich uchodźców na całym świecie. Jednakże, po raz pierwszy od pięciu lat liczba Wenezuelczyków w Kolumbii spadła, ponieważ ok. 124,6 tys. obywateli Wenezueli powróciło do ojczystego kraju z powodu trudności spowodowanych pandemią i jej skutkami gospodarczymi.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.