No-fly zone, czyli co?

Strefa zakazu lotów oznacza przestrzeń powietrzną, w której zakazano wszelkich lotów dla statków powietrznych. Sam start samolotu z lotniska na obszarze no-fly zone stanowi naruszenie.

Strefy zakazu lotów są na ogół wprowadzane w celu ograniczenia lub utrudnienia działań militarnych państwa-agresora albo ochrony ludności cywilnej. Strefa zakazu lotów stanowi de facto „zajęcie” suwerennej przestrzeni powietrznej kraju.

Do tej pory miały miejsce cztery przypadki ustanowienia no-fly zone: dwa w Iraku i po jednym w Bośni i Hercegowinie oraz Libii.

Irak 1991–2003

Pierwsza taka strefa powstała w 1991 roku w Iraku. W kurdyjskich prowincjach leżących powyżej 36. równoleżnika (strefa północna) powstał obszar, w którym irackie siły zbrojne miały zakaz prowadzenia jakichkolwiek działań militarnych, by międzynarodowe organizacje humanitarne mogły rozwinąć swoją działalność.

Strefa zakazu lotów okazała się jednak nieskuteczna w ochronie ludności przed zaciekłymi represjami Saddama Husajna. Ataki nasilały się przez całe lato 1992 roku. Mimo to Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja ogłosiły wprowadzenie kolejnej no-fly zone poniżej 32. równoleżnika (strefa południowa) w sierpniu 1992 roku. W 1996 roku strefa została rozszerzona do 33. równoleżnika.

USA utrzymywały, że rezolucja ta stanowi podstawę dla ustanowienia stref. Przeciwnego zdania była jednak chociażby Rosja.

No-fly zone przetrwały w Iraku do roku 2003, kiedy wybuchła II wojna w Zatoce Perskiej.

Bośnia i Hercegowina 1992–1995

W latach 1992–1995 w Bośni i Hercegowinie toczyła się wojna domowa między władzami kraju a bośniackimi Serbami. Ci drudzy rozpoczęli ataki na muzułmanów i Chorwatów po tym, jak Bośnia oddzieliła się od dawnej Jugosławii i ogłosiła się niepodległym narodem.

Już na początku konfliktu, w 1992 roku, Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję 781 zakazującą nieautoryzowanych lotów wojskowych w bośniackiej przestrzeni powietrznej. Zakaz nie obejmował lotów humanitarnych i UNPROFOR, czyli misji pokojowej ONZ.

W 1993 roku Rada Bezpieczeństwa uchwaliła kolejną rezolucję 816, która rozszerzyła przepisy wprowadzone poprzednim aktem. W efekcie NATO uruchomiło nad Bośnią i Hercegowiną operację „Deny Flight”. Miała ona przede wszystkim sparaliżować lotnictwo serbskich separatystów, a także utrudnić im komunikację pomiędzy okupowanymi regionami.

Operacja „Deliberate Force” odegrała znaczącą rolę w szybkim doprowadzeniu do negocjacji. W ich wyniku NATO zobowiązało się do utrzymania pokoju na terenie Bośni i Hercegowiny przy pomocy 60 tys. ciężko uzbrojonych żołnierzy. Miesiąc po zakończeniu szczytu NATO zakończyło operację „Deny Flight”.

Libia 2011

Od lutego do października 2011 roku w Libii trwała wojna domowa pomiędzy opozycją a długoletnimi rządami Mu’ammara al-Kaddafiego. 17 marca Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję 1973, która ustanawiała strefę zakazu lotów nad Libią. Oprócz utworzenia no-fly zone rezolucja umożliwiła ochronę ludności cywilnej poprzez interwencję wojskową.

NATO wykorzystało okazję do podjęcia dwa dni później ofensywy, bombardując pozycje rządu libijskiego. Część komentatorów i badaczy uważa, że siły NATO przekroczyły swoje uprawnienia. Strefa zakazu lotów NATO została rozwiązana 27 października 2011 roku po jednogłośnym głosowaniu Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Dlaczego NATO jest niechętne utworzeniu no-fly zone nad Ukrainą?

Od kilku dni prezydent Wołodymyr Zełenski domaga się utworzenia strefy zakazu lotów nad Ukrainą. Justyna Gotkowska z Ośrodka Studiów Wschodnich w rozmowie z OKO.press wskazuje, że „zakaz lotów nad Ukrainą zminimalizowałby ataki z powietrza na ukraińskie miasta, praktycznie sprowadzając działania Rosji do inwazji lądowej”.

Zachodnie rządy odrzucają jednak ten pomysł, powołując się na ryzyko bezpośredniego konfliktu między siłami NATO i Rosji. – Nie jesteśmy częścią tego konfliktu – powiedział sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg.

W imieniu Stanów Zjednoczonych podobną deklarację przekazała rzeczniczka Białego Domu, Jen Psaki. W identyczny sposób wypowiedział się też sekretarz stanu ds. obrony Wielkiej Brytanii, Ben Wallace.

Robert Pszczel, były szef biura informacyjnego NATO w Moskwie, wyjaśnia w rozmowie z Gazetą Wyborczą, że operacja bojowa ze strony państw zachodnich w przestrzeni powietrznej Ukrainy oznaczałaby bezpośredni konflikt z Rosją, a w efekcie – wojnę światową.

Czym różni się sytuacja Ukrainy od Iraku, Bośni i Hercegowiny oraz Libii?

Robert Pszczel wskazuje, że porównywanie aktualnych wydarzeń w Ukrainie do poprzednich konfliktów, które doprowadziły do ustanowienia stref zakazu lotów, jest niezasadne.

Pszczel dodaje też, że „Ukraina nie jest członkiem NATO, jej obrona przeciwlotnicza nie dysponuje natowskim systemem swój – obcy. W warunkach bojowych samoloty byłyby narażone na ogień rosyjski i ukraiński”.

Prof. Howard Stoffer z Uniwersytetu w New Haven również uważa, że ustanowienie stref zakazu lotów w Iraku, Libii oraz w Bośni i Hercegowinie jest nieporównywalne z możliwością narzucenia ich Rosji. Ekspert w rozmowie z amerykańską telewizją ABC News wskazał, że w przeciwieństwie do Rosji państwa te nie posiadają broni jądrowej, nie miały też przewagi w powietrzu.

Obawa przed wywołaniem konfliktu między Zachodem a Rosją była również powodem, dla którego w 2016 roku zrezygnowano z utworzenia strefy zakazu lotów nad Syrią. W tym czasie z taką propozycją wychodziła np. kandydująca na prezydenta USA Hilary Clinton.

Czy no-fly zone to skuteczne rozwiązanie?

W raporcie „Congressional Research Service” z 2013 roku analitycy amerykańskiego Kongresu zauważają, że wprowadzanie stref zakazu lotów w ostatnich trzech dekadach spotykało się z różnym powodzeniem. Jak czytamy, ustanawianie no-fly zone nie zawsze było dopasowane do szerszych celów strategicznych.

Przykładowo, operacja wojskowa w południowym Iraku nie zapobiegła represjom rządu irackiego wobec ludności zamieszkującej tę część kraju. Autorzy raportu zarzucają wojskowym brak strategii oraz wizji politycznych efektów swoich działań. W raporcie wskazano też, że strefy zakazu lotów często nie były przestrzegane przez agresorów.

Przykładowo w czasie wojny w Bośni i Hercegowinie serbskie samoloty łamały zakaz lotów w celu organizowania ataków. Co więcej, Serbowie dokonywali ataków na ziemi, czego najdobitniejszym przykładem jest wspomniana Srebrenica, gdzie zginęły tysiące osób.