Dokładnie 22 października br. rozpoczął się „eksperyment”, w ramach którego w Off Radiu Kraków audycje prowadzili dziennikarze wygenerowani przez sztuczną inteligencję. Byli to: Emilia „Emi” Nowak, Jakub „Kuba” Zieliński oraz Alex Szulc. Cyfrowi prowadzący byli nawet przedstawiani w zakładce radia „Off Ludzie” (obecnie zakładka nosi nazwę „Off Postacie – AI”).

Źródło: zrzut ekranu ze strony Off Radio Kraków

„Nowa odsłona Off Radio Kraków to eksperyment badawczo-medialny, próbujący zdiagnozować i odpowiedzieć na pytanie, jakie skutki może nieść za sobą rozwój sztucznej inteligencji dla kultury, mediów, dziennikarstwa, społeczeństwa” – tak uzasadniano wtedy zmianę w krakowskiej rozgłośni. 

W oświadczeniu wysłanym do redakcji CyberDefence24 naczelny rozgłośni Marcin Pulit napisał: „Nowe OFF Radio Kraków ma być kierowane do młodszego słuchacza w wieku 18 – 26 lat, pod tym kątem konstruowana jest już playlista”. Zaznaczał wtedy, że eksperyment miał potrwać trzy miesiące, a następnie zostać poddany ocenie. 

Pierwszy głos sprzeciwu

Jednak w poście na Facebooku opublikowanym przez byłego dziennikarza radia Mateusza Demskiego czytamy: „Niedawno pisałem o tym, że Off Radio Kraków (w którym prowadziłem audycję przez blisko trzy lata) przestaje nadawać w znanej dotąd formule, że wszyscy, którzy dotąd tworzyli to miejsce wylecieli z pracy. Wczoraj poznaliśmy szczegóły – kilkanaście osób z redakcji (mowa o doświadczonych dziennikarkach i dziennikarzach, artystkach i artystach, osobach twórczych) zastąpi sztuczna inteligencja”. 

Dalej dodał, że w rozgłośni „kilkanaście osób chwilę wcześniej straciło pracę”.

Apel w sprawie poparło prawie 25 tys. osób

Dodatkowo Demski przygotował petycję: „Apel środowiska kultury i mediów w sprawie sytuacji w OFF Radiu Kraków i zastąpienia pracowników sztuczną inteligencją”, pod którą do połowy grudnia podpisało się niemal 24,5 tys. osób.

Mateusz Demski zakończył petycję słowami: „(…) Apelujemy o powrót do OFF Radia Kraków w kształcie, w którym przez lata znali go słuchacze i słuchaczki. Do audycji tworzonych z pasją i zaangażowaniem, opartych na pogłębionych i zaangażowanych rozmowach, a przede wszystkim na spotkaniu”. 

Pismo skierowano do: Rzecznika Praw Obywatelskich (Anna Kabulska z Zespołu Kontaktów z Mediami i Komunikacji Społecznej odpowiedziała redakcji CyberDefence24, że wspomniana petycja nie dotarła do Biura RPO); Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (do dziś instytucja ta nie odpowiedziała nam na pytania), Rady Etyki Mediów, a także „wszystkich osób związanych z branżą medialną, ludzi kultury oraz słuchaczek i słuchaczy”.

AI rozmawiało z poetką. To wzbudziło obawy

Eksperyment Off Radia Kraków wzbudził tak duże kontrowersje, że zdecydowano się na jego zakończenie po kilku dniach, a nie po trzech miesiącach. Nie wszystkim podobał się m.in. zabieg „wywiadu” prowadzącej „cyfrowej persony” z nieżyjącą noblistką Wisławą Szymborską. 

Źródło: zrzut ekranu ze strony Off Radio Kraków

Radio Kraków: „Fejk news produkowany przez dziennikarzy”

Falę krytyki kilkukrotnie odpierał redaktor naczelny i likwidator Radia Kraków Marcin Pulit, który ocenił, że „w przestrzeni medialnej poszedł fejkowy przekaz” w kwestii zwolnień redaktorów, i zapewniał: „nie zamierzam nikogo zastępować sztuczną inteligencją”. 

„Smutna konstatacja jest taka, że ten fejk news [pisownia oryginalna – przyp. Demagog] był produkowany przez dziennikarzy, a nie przez sztuczną inteligencję” – powiedział w programie „Co niesie dzień”, cytowanym później przez serwis internetowy rozgłośni. 

Redaktor naczelny dodał, że program nie był w całości tworzony przez AI, a przez „ludzi, którzy używają do tego dostępnych narzędzi sztucznej inteligencji”. Odniósł się też do informacji, że „zwolniono 12 dziennikarzy”, mówiąc, że to były dziennikarz „Mateusz Demski wypuścił taką informację w przestrzeń medialną, że oto właśnie osoby zostały zwolnione i zastąpione przez sztuczną inteligencję”.

Radio podsumowało projekt. Jakie wyciągnęło wnioski?

Z końcem października br. rozgłośnia przedstawiła swoje stanowisko w artykule: „Czego dowiedzieliśmy się o AI i nas samych – podsumowanie eksperymentu OFF Radia Kraków”. 

Źródło: zrzut ekranu ze strony Off Radio Kraków

Wspomniany już redaktor naczelny radia napisał też: „Zależało nam na wywołaniu merytorycznej dyskusji na temat szans i zagrożeń związanych z rozwojem sztucznej inteligencji. Ten cel został osiągnięty. Projekt OFF Radia Kraków jest przedmiotem badań profesora Stanisława Jędrzejewskiego z Akademii Leona Koźmińskiego oraz grupy naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

A co sądzą sami badacze? Sprawdźmy ich perspektywę

Prof. Stanisław Jędrzejewski do czasu publikacji artykułu nie udzielił odpowiedzi na pytania dotyczące wniosków z prowadzonego eksperymentu i ewentualnych prowadzonych badań nad tym obszarem.

Z kolei Marcin Kubat, rzecznik prasowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, odpowiedział, że nie ma żadnej współpracy pomiędzy Uniwersytetem Jagiellońskim a Radiem Kraków na poziomie instytucjonalnym.

Redaktor: Radio Kraków pokazało się jako pionier 

W redakcji CyberDefence24 postanowiliśmy zapytać szefa rozgłośni Marcina Pulita o wnioski z doświadczenia z użyciem AI. W odpowiedzi stwierdził, że celem było pokazanie, jak w praktyce działają narzędzia sztucznej inteligencji w powiązaniu z prowadzoną – na głównej antenie Radia Kraków, na antenie cyfrowego kanału (Radio Kraków Kultura) i na stronie internetowej – dyskusją, co było częścią debaty na temat AI. 

Jak się dowiedzieliśmy, w projekcie używano takich narzędzi jak: ChatGPT, Eleven Labs oraz program Leonardo. Eksperyment miał zostać sfinansowany ze „środków własnych”, a koszt jego realizacji wyniósł 1277 zł. Jednocześnie w odpowiedzi dla serwisu CyberDefence24 zaznaczono, że celem doświadczenia nie było szukanie oszczędności.

„Stan zatrudnienia nie zmienił się”

„Projekt był częścią dyskusji prowadzonej na antenie głównej Radia Kraków, na antenie Radia Kraków Kultura i na naszych stronach internetowych dotyczącej szans i zagrożeń związanych z wykorzystaniem narzędzi AI” – zaznaczył w odpowiedzi dla redakcji CyberDefence24 Pulit. 

Marcin Pulit komentuje też zarzut dotyczący tego, że „AI zastąpiła dziennikarzy”. Według niego taki przekaz był oparty o emocje, a nie fakty. „Działał na wyobraźnię, ale jest nieprawdziwy. Radio Kraków wielokrotnie dementowało te informacje” – zaznacza. 

Były dziennikarz: „Antyprzykład na każdym poziomie”

Zdecydowaliśmy się skonfrontować tezy redaktora naczelnego rozgłośni z opinią wspomnianego już byłego dziennikarza OFF Radia Kraków Mateusza Demskiego. Jak ocenia tę sytuację ponad miesiąc później? 

Jego zdaniem jedynymi osobami, które sprowokowały debatę i naświetliły sprawę, były osoby, które do niedawna pracowały w OFF Radiu Kraków. „To nie rozgłośnia wywołała tę dyskusję. Pod naszą petycją podpisało się blisko 25 tys. osób, w tym zaniepokojeni słuchacze i słuchaczki” – oświadczył.

Według Demskiego z eksperymentu Radia Kraków dowiedzieliśmy się jednego: w jaki sposób o narzędziach sztucznej inteligencji nie powinno się rozmawiać.

A co z byłymi pracownikami? Zapytaliśmy

Demski stwierdza też, że tezy o „fejkowym przekazie” byłych dziennikarzy rozgłośni to „uprawianie żonglerki słownej przez likwidatora Radia Kraków”.

Czy jego zdaniem można mówić, że „dziennikarze zostali zastąpieni przez AI”? „Z końcem sierpnia zniknęliśmy z anteny, a w październiku pojawiły się sztucznie wygenerowane persony. Pojawiły się pod szyldem tej samej redakcji; w porannych pasmach, w których do niedawna prowadziliśmy autorskie audycje” – tłumaczy. 

Ekspertka: ludzie oczekują osobistego podejścia w mediach

Afera wokół Off Radio Kraków szybko wybuchła, ale i szybko ucichła. Czy „eksperyment” przynosi jakieś głębsze wnioski dla dziennikarskiego świata, ale i dla przyszłości rynku pracy ze sztuczną inteligencją w tle? 

Ela Wojciechowska, prezeska Fundacji Digital Univeristy, która zajmuje się m.in. sztuczną inteligencją i rozwijaniem kompetencji cyfrowych wśród młodych, w odpowiedzi na naszą prośbę o komentarz do sprawy zwraca uwagę, że nie znamy dokładnych założeń ani celu eksperymentu, ale można przypuszczać, że miała to być próba oceny reakcji słuchaczy na zastąpienie ludzkiego głosu sztuczną inteligencją. 

Trzy lekcje

Zapytana przez nas ekspertka jest zdania, że ten przykład dał kilka cennych wniosków: „Po pierwsze, podkreśla, że AI, mimo swojego potencjału, ma ograniczenia, szczególnie tam, gdzie wymagana jest empatia i umiejętność budowania relacji. 

Po drugie, uświadamia, że w mediach publicznych przejrzystość i etyka są nieodzowne. Próba zastąpienia człowieka przez maszynę na stanowisku radiowego prowadzącego wywołała pytania o odpowiedzialność i prawdziwość treści, co wskazuje na potrzebę jasnej komunikacji ze słuchaczami oraz pełnej transparentności w podejmowaniu takich decyzji.

Ten eksperyment to ważne przypomnienie, że choć AI może być przydatnym narzędziem wspierającym pracę redakcji, jakość dziennikarstwa opiera się na autentycznym dialogu i krytycznym myśleniu, które mogą pochodzić wyłącznie od człowieka” – podsumowuje sprawę Wojciechowska. 

AI wspomaga ludzką kreatywność, ale nie powinna jej zastępować

Trzy wartości: jakość, dialog i krytyczne myślenie w wykonaniu człowieka, a nie AI. A co sądzi na ten temat Mateusz Demski, którego bezpośrednio dotyczyła sprawa użycia cyfrowych person w internetowej rozgłośni?

Pytany, czy AI zaszkodzi, czy pomoże branży medialnej, odpowiada, że stara się nie szerzyć minorowych nastrojów. „Nie wierzę w scenariusze rodem z »Terminatora « czy literatury science fiction. AI nie powinna zastępować ludzkiej kreatywności, może ją za to wspomagać. Wielu z nas korzysta z tych narzędzi, np. do transkrypcji wywiadów czy tłumaczeń. Krótko mówiąc: mogą one usprawniać pewne procesy, aby trwały krócej, ale nie mogą wykonywać za nas całej pracy” – stwierdza. 

Jednocześnie – zdaniem Demskiego – sztuczna inteligencja będzie odgrywała coraz większą rolę, ale w radiu liczy się głos. „Dla każdego z nas głos jest swoistą wizytówką – jest jak linie papilarne, które nas od siebie odróżniają i wyróżniają. Nadal chcemy go słuchać. Jako słuchacze nie odwracamy się od mediów, ale widzimy też jak się zmieniają – mniej się słucha radia, a więcej podcastów. Jednak mechanizm jest ten sam: nadal słuchamy rozmów ludzi o ludziach. A co będzie w przyszłości, czy AI zastąpi dziennikarzy? Mam nadzieję, że takich czasów nie doczekam” – podsumowuje nasz rozmówca. 

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam