6 lutego 2024 roku obchodzimy kolejny Dzień Bezpiecznego Internetu. Inicjatywa ta zapoczątkowana w 2004 roku przez Komisję Europejską ma na celu m.in. propagowanie wiedzy i umiejętności związanych z bezpieczeństwem w sieci dzieci i młodzieży, ale również ich nauczycieli i rodziców.  

Jest to świetna okazja dla przypomnienia, że chociaż korzystanie z internetu niesie za sobą liczne korzyści, możemy również natrafić w nim na wiele niebezpieczeństw. Problem ten dotyczy zarówno młodszych, jak i starszych. W tym artykule skupimy się jednak na tym, w jaki sposób dzieci i młodzież mogą się bronić przed zagrożeniem dezinformacji w sieci. 

Dezinformacja jednym z głównych wyzwań przyszłości

10 stycznia 2024 roku Światowe Forum Ekonomiczne opublikowało raport dotyczący wyzwań, jakie będą czekały ludzkość w ciągu najbliższych kilku lat. Za jedno z głównych zagrożeń uznano rozpowszechnianie fałszywych informacji, w tym dezinformację i misinformację dostępną w sieci (s. 18). 

W obecnym świecie internet coraz częściej stanowi ważną część życia młodych osób. Wiele dzieci już przed rozpoczęciem nauki w szkole potrafi w podstawowy sposób obsługiwać smartfon czy tablet. Rozwój sztucznej inteligencji (AI) i dostęp do narzędzi, które umożliwiają dowolne tworzenie obrazów, filmów czy nagrań dźwiękowych, sprawia, że coraz ciężej jest nam odróżnić fałszywe i prawdziwe materiały.

Na takie treści również natrafiają dzieci i młodzież. Bez odpowiedniej edukacji i bez rozwoju kompetencji cyfrowych stają się oni łatwym celem dla osób szerzących dezinformację. 

Jak możemy chronić dzieci przed niebezpieczeństwem w sieci?

Do zapewnienia bezpieczeństwa najmłodszych w internecie można podejść na wiele sposobów. Przykładowo: ważne jest zaangażowanie rodziców, którzy mają odpowiednią wiedzę i będą w stanie wskazać swoim pociechom, jak unikać niebezpiecznych sytuacji. Nie bez znaczenia jest również informowanie dzieci o szkodliwych zjawiskach, na które można się tam natknąć, jak np. stalking, grooming, udział w ryzykownych trendach i wyzwaniach czy seksting. 

W poradniku „Jak zapewnić dzieciom bezpieczeństwo w Internecie” wymienia się też m.in. budowanie zaufania między rodzicem a dzieckiem, aby nie bało się ono zwrócić do opiekuna z prośbą o pomoc w sytuacji, kiedy nie czuje się komfortowo w sieci (s. 2–3). Eksperci dodali również, że dorośli mają możliwość ograniczania dostępu do określonych stron i treści przez dzieci poprzez instalację odpowiedniego oprogramowania (s. 2).

Dajmy dzieciom „rybę i wędkę” do przeciwdziałania dezinformacji

Jest jednak jeszcze jeden sposób na podniesienie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie, a rozwój tych kompetencji mogą wspomagać zarówno rodzice, jak i nauczyciele i edukatorzy. Mowa tutaj o umiejętności krytycznego myślenia, dzięki której bez posiadania specjalistycznej wiedzy jesteśmy w stanie samodzielnie weryfikować treści, na które natrafiamy w codziennym życiu. 

Gdy myślimy krytycznie, nie wierzymy ślepo w to, co widzimy, ale samodzielnie analizujemy, kwestionujemy, interpretujemy, a na końcu oceniamy to, co widzimy, słyszymy, czy czytamy. 

Wzmacnianie zdolności krytycznego myślenia u dzieci i młodzieży nie tylko podnosi ich samoocenę, ale również kreuje przekonanie o własnej sprawczości – „ja mogę to zrobić”, „ja wiem, jak to zrobić” (s. 19). 

Umiejętności cyfrowe są niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie

W badaniu „Digital skills among children and youth: A report from a three-wave longitudinal study in six European countries”, opracowanym w ramach programu ySKILLS pod patronatem Komisji Europejskiej, wskazano, że rozwój kompetencji cyfrowych młodych osób jest powiązany z lepszym radzeniem sobie z zagrożeniami w sieci. 

Dzieci i młodzież, którym daje się możliwość wzmacniania umiejętności związanych z bezpiecznym poruszaniem się w internecie, znacznie lepiej radzi sobie również z chronieniem swojej prywatności (s. 34). Co ważne, nauka oceny ważności i intencji informacji, na które natrafiamy w internecie, jest jedną z podstawowych kompetencji, jaka pozwala na sprawne funkcjonowanie we współczesnym społeczeństwie.

Z drugiej strony, w badaniu wykazano, że młode osoby, które są wrażliwsze psychicznie i/lub marginalizowane, m.in. ze względu na niższy status społeczno-ekonomiczny, mogą w niższym stopniu wykorzystywać szanse, jakie daje im internet (s. 32). Mogą być również bardziej narażone na negatywne skutki obecności w sieci. 

Jak wspomóc rozwój umiejętności krytycznego myślenia? Bezpłatny webinar Stowarzyszenia Demagog

W odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na edukację młodych w zakresie umiejętności cyfrowych przygotowaliśmy we współpracy z Suwalskim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Suwałkach bezpłatny webinar dla nauczycieli o krytycznym myśleniu.

Więcej informacji o wydarzeniu oraz formularz zgłoszeniowy znajdziesz pod tym linkiem.