Kluczowe wnioski

Działalność platform jest niewystarczająca

Przez ostatnie dwa lata EU DisinfoLab pracowało nad 9 śledztwami OSINT-owymi (Open Source Intelligence, tzw. biały wywiad) w celu prześwietlenia taktyki i strategii podejmowanych przez różnego rodzaju aktorów rozpowszechniających dezinformację w Internecie.

Zdaniem EU DisinfoLab kluczowym czynnikiem w procesie zwalczania dezinformacji jest pozbawianie ścieżek rozprzestrzeniania, dzięki którym możliwe staje się jej udostępnianie. W związku z tym największe platformy wprowadziły politykę mającą w zamyśle zwalczanie przejawów wspomnianej już nieautentycznej aktywności (Coordinated Inauthenthic Behaviour).

W śledztwach przeprowadzonych przez EU DisinfoLab wykryto następujące zachowania nieautentycznej aktywności:

• ukrywanie przez podmioty ich lokalizacji i prawdziwej tożsamości,
• sztuczne wzmacnianie zewnętrznych adresów URL przez spam,
• używanie danych (imion, nazwisk) oraz zdjęć osób, które nie istnieją lub, co gorsza, podszywanie się pod istniejące osoby,
• starania mające na celu wpływanie na zwyczajne konwersacje poprzez korzystanie z wielu kont, 
• wykorzystywanie celowo wprowadzających w błąd informacji o profilu.

W raporcie, na poszczególnych przykładach przeanalizowanych za pomocą białego wywiadu, EU DisInfoLab przedstawia, w jaki sposób rozprzestrzeniała się dezinformacja. My postanowiliśmy szczegółowo omówić dwa z nich.

Rosyjska dezinformacja 

EU DisInfoLab ustaliło, że portal InfoRos jest powiązany z rosyjskim wywiadem wojskowy (GRU), a do rozprzestrzeniania informacji oraz narracji polaryzujących w europejskim i amerykańskim ekosystemie informacyjnym używał domen internetowych: francuskojęzycznej (ObservateurContinental.fr) i anglojęzycznej (oneworld.press). 

Jeszcze w październiku 2020 można było znaleźć Facebooku post ObservateurContinental linkujący do artykułu, w którym donoszono, że rząd francuski może próbować wykorzystać pandemię do działań depopulacyjnych i zabicia części ludności francuskiej, a w szczególności osób starszych. Tego typu doniesienia były częścią spekulacji powiązanych z lekiem Rivotril i zostały zweryfikowane jako fałszywe m.in. przez AFP.

Polskie prawicowe media a francuska dezinformacja

W styczniu 2020 roku światło dzienne ujrzało śledztwo EU Disinfo Lab dotyczące tego, w jakim stopniu portal France Libre 24 (FL24) udostępnia nieprawdziwe informacje. Co ciekawe, autorzy badania zauważyli, że portal powstał w Polsce w lipcu 2019 roku i jest powiązany z prawicowymi media w naszym kraju: portalem Najwyższy Czas! oraz stroną Wolnosc24.pl (ten sam adres IP).

France Libre 24 skupia się przede wszystkim na tematach pojawiających się w głównym nurcie medialnym we Francji, które mogą wywołać silne emocje i są polaryzujące (np. religia lub imigranci). Publikowane wiadomości są jednak często manipulowane oraz modyfikowane, tak aby wpisać się w poglądy osób o skrajnych poglądach. Portal AFP weryfikował kilkukrotnie antyimigranckie treści zamieszczane na portalu France Libre 24.

Statystyki pokazują, że France Libre 24 udało w stosunkowo szybkim czasie pozyskać dużą bazę czytelników: w październiku 2019 roku ich stronę odwiedzono 380 tys. razy, a w listopadzie i grudniu było to odpowiednio 150 i 140 tys.

Zgodnie z polityką Facebooka fikcyjne konta i osoby, które wprowadzają w błąd, co do tego, kim są i co robią, nie są przez serwis akceptowane. Niemniej jednak, co najmniej do czerwca 2021, Facebook nie podjął żadnych działań wobec wspomnianego konta. Mimo że popularność oraz liczba followersów France Libre 24 wciąż rosła (również na Facebooku), platforma nie zdecydowała się na podjęcie działań. Na dzień 22 września 2021 roku konto strony jest wciąż aktywne na Facebooku.

Dezinformacja ma się dobrze

Śledztwa EU DisinfoLab objęły również następujące media: 

• Terra Pura – małe hiszpańskojęzyczne medium ma ekstremalnie bliskie relacje z Epoch Times. Oba podmioty rozpowszechniają teorie spiskowe związane z pandemią COVID-19 oraz wyborami w USA. Informacje udostępniano za pomocą reklam na Facebooku, jednak platforma nie podjęła żadnych działań.
• FanDeTV – sieć rozpowszechniająca dezinformację, powiązana z osobą, która posiada motywację finansową oraz ideologiczną. Działalność sieci koncentruje się w obrębie kilku zautomatyzowanych i skoordynowanych kont na Twitterze.
• L’infonationale – francuskojęzyczne media prowadzone z terenów Ukrainy. Do ich aktywności należy: podszywanie się na Facebooku pod polityków, wykorzystywanie fanpage’y znanych z udostępniania fałszywych informacji oraz spamowanie fałszywymi informacjami na niektórych francuskojęzycznych grupach na Facebooku. W tym przypadku Facebook zareagował połowicznie, zawieszając profile podszywające się pod polityków.

Po OSINT-owych śledztwach i jeszcze przed napisaniem raportu DisInfoLab kontaktował się z Facebookiem i Twitterem, by uzyskać komentarz w tej sprawie. Twitter skomentował jedynie przypadek FanDeTv, natomiast Facebook pozostawił naszą wiadomość bez odpowiedzi.

Jakie działania należy podjąć?

Powyższe przykłady w sposób dobitny świadczą o bezczynności mediów społecznościowych oraz braku odpowiedzialności, odpowiedniego nadzoru czy nawet celowego zaniedbania. Częściowo problem ten i jemu pokrewne mogą zostać ograniczone przez Akt o usługach cyfrowych (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych). Zdaniem EU DisinfoLab po wniesieniu odpowiednich poprawek przez Komisję Europejską badacze zajmujący się dezinformacją zyskaliby odpowiednie normy określające ramy regulacyjne.

Proponowane przez EU DisinfoLab zmiany obejmują:

• wprowadzenie systemu rozpatrywania skarg dla akredytowanych researcherów; upoważnione osoby mogłyby informować platformy o naruszeniu ich zasad oraz polityki,
• implementacje pozasądowych organów rozstrzygania sporów, które mogą być uaktywnione przez społeczeństwo obywatelskie; przede wszystkim chodzi o możliwość podejmowania działań w stosunku do platform, które nie podjęły kroków w przypadku, gdy zostały one poinformowane o naruszeniu zasad,
• większa transparentność w zakresie wprowadzonych zmian w regulaminach platform.

Artykuł powstał w ramach projektu „Fakty w debacie publicznej”, realizowanego z dotacji programu „Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy”, finansowanego z Funduszy EOG.