Fake news w pigułce

W internecie możemy się natknąć na informacje dotyczące żywienia, które ostrzegają przed szkodliwością konkretnych produktów. 4 grudnia 2023 roku w serwisie Interia Kobieta opublikowano artykuł dotyczący ryb. Zawiera on listę gatunków, które według treści publikacji: „Chłoną […] metale ciężkie jak gąbka, a ich spożywanie stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka”, a także że „wiele gatunków nie zalicza się już do zdrowych”. Na liście przedstawionej w artykule znajdują się takie ryby jak panga, gardłosz atlantycki, ryba maślana, tuńczyk, tilapia i sum. 

Tekst udostępniono na profilach facebookowych związanych z Interią (1, 2), ale też na Styl.pl czy Najlepsze imprezowe przekąski i przystawki. Na jednym z nich możemy przeczytać: „Pod żadnym względem nie kupuj tej ryby na Wigilię!”.

Spożywanie ryb ogólnie jest zalecane przez ekspertów. W tej analizie przyjrzymy się rekomendacjom dotyczącym spożywania ryb: jakie ilości są bezpieczne dla zdrowia.

Źródło: www.facebook.com

Czy zanieczyszczenie wód i mięsa ryb to realny problem? Tak

Jak możemy przeczytać w tekście: „na talerzach lądują także często ryby, których nie warto jeść ani na co dzień, ani od święta. Chłoną bowiem metale ciężkie jak gąbka, a ich spożywanie stanowi zagrożenie dla zdrowia człowieka”.

Według badań przeprowadzonych przez naukowców Instytutu Oceanografii Scripps na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego zanieczyszczenia mogą występować wszędzie, niezależnie od szerokości geograficznej czy gatunku ryb. Według artykułu autorstwa badaczy z Duke University, który opublikowano w marcu 2023 roku, w Stanach Zjednoczonych o wiele więcej potencjalnie szkodliwych substancji PFAS występuje w akwenach słodkowodnych niż słonowodnych.

Czy w związku z tym jedzenie ryb może szkodzić zdrowiu? Zależy od ilości

Według treści artykułu „Chociaż ryby pod względem właściwości odżywczych są jednym z najlepszych pokarmów, a ich spożywanie może zmniejszać ryzyko wielu chorób, z uwagi na zanieczyszczenie wód, w których żyją, a także sposobu ich hodowli, wiele gatunków nie zalicza się już do zdrowych”.

Wymienione wyżej zanieczyszczenia mogą kumulować się w organizmie ryb i ludzi, co może prowadzić do problemów zdrowotnych. Niektóre z nich mogą być poważne. Dlatego istotne jest prowadzenie lokalnych pomiarów nie tylko wód, lecz także zanieczyszczeń w tkankach ryb. 

Jeśli pomiary wykazują podwyższone stężenie szkodliwych substancji, organy zarządzające publikują odpowiednie zalecenia i ograniczenia. Przykładowo: w 2014 roku szwedzka Agencja ds. Żywności ogłosiła, że spożywanie ryb złowionych w Bałtyku nie jest wskazane (ale nie zabronione) dla młodych kobiet i dzieci.

Jeśli nieprzekraczanie zalecanych norm stanie się naszym zwyczajem, ryzyko wystąpienia negatywnych skutków będzie niskie, a jedzenie ryb wpłynie na nas korzystnie.

Ryzyko ekspozycji można zmniejszyć również przez odpowiednie przygotowanie posiłku – nawet o 50 proc. W przypadku DDT czy PCB, które odkładają się w tłuszczu, wystarczy pozbyć się go przez odcięcie lub podgrzanie. Inaczej jest niestety z rtęcią, która jest magazynowana w mięśniach. Jednocześnie należy pamiętać, że morskie ryby tłuste są zalecane do spożycia przynajmniej raz w tygodniu.

Spożywanie ryb jest zalecane przez ekspertów – w odpowiednich ilościach

Ryby i owoce morza mogą być wartościowymi składnikami diety. Eksperci od żywienia podkreślają, że są one źródłem m.in. pełnowartościowego białka, wielu witamin i soli mineralnych oraz kwasów tłuszczowych Omega-3. Ich spożywanie jest ogólnie zalecane przez wiele organizacji np. 2 razy w tygodniu (Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy; NIZP PZH – PIB). Jedna porcja oznacza 150 g produktu.

W omawianym artykule napisano, że „odradza się spożywania [niektórych gatunków ryb – przyp. Demagog] szczególnie dzieciom i kobietom w ciąży, z uwagi na ryzyko zatrucia toksynami i metalami ciężkimi”. Poza kilkoma wyjątkami, jedzenie ryb zalecane jest również kobietom w ciąży i karmiącym piersią. Jak możemy przeczytać na stronie Washington State Depertment of Health:

Rekomendacje w zakresie spożycia ryb

Ryby mogą być wartościowym składnikiem diety, m.in. dlatego, że zawierają korzystne kwasy tłuszczowe, a także wysokiej strawności białko. Dlatego organizacje zajmujące się żywieniem i zdrowiem publicznym rekomendują spożywanie produktów rybnych. 

Te zalecane porcje mogą się nieznacznie różnić w zależności od instytucji, która przygotowała rekomendacje, ponieważ podmioty biorą pod uwagę wiele zmiennych. Różnić się może również skład poszczególnych związków w tkankach ryb. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla, że narażenie na spożycie szkodliwych substancji jest różne w zależności np. od miejsca połowu (s. 4) czy kraju, w którym mieszkamy.

Co istotne, młode lub mniejsze ryby będą zawierały mniej substancji szkodliwych. Wśród ryb, które najkorzystniej wpływają na nasz organizm, wymienia się gatunki morskie, np. łososie, makrele i śledzie. Przykładowo: Agencja Żywności i Leków (FDA) podaje, że zalecana tygodniowa dawka ryb to co najmniej 8 uncji (ok. 226 g) owoców morza tygodniowo dla osoby dorosłej (przy diecie 2 000 kalorii). Z kolei NIZP PZH – PIB rekomenduje jedzenie ryb dwa razy w tygodniu.

Natomiast Morski Instytut Rybacki (MIR) wskazuje, że osoba spożywająca tygodniowo ok. 112 g ryb różnych gatunków ryb spożyje ok. 11,29 proc. tymczasowej tolerowanej dawki tygodniowego pobrania dioksyn i dioksynopodobne polichlorowane bifenyle – dl-PCB oraz ok. 3,54 proc. tymczasowej tolerowanej dawki tygodniowego pobrania rtęci. Oznacza to, że konsument jedzący ok. 112 g ryb tygodniowo będzie daleki od osiągnięcia maksymalnej tolerowanej dawki tych substancji szkodliwych.

Ryby wymienione w artykule: jeść czy nie?

W artykule wymieniono kilka gatunków ryb, które tak skomentowano pod jednym z postów: „Pod żadnym względem nie kupuj tej ryby na Wigilię!”. Wśród nich były: panga, gardłosz atlantycki, ryba maślana, tuńczyk, tilapia i sum.

Każdą z tych ryb można jeść, o ile nie przekroczymy określonych porcji na tydzień. Przy czym spożycie jednych jest zalecane, a innych nie. Informacje na ten temat znajdziemy np. na stronach MIR lub Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej. 

MIR obliczył, ile ryb danego rodzaju moglibyśmy teoretycznie zjeść w ciągu tygodnia, przy uwzględnieniu zanieczyszczenia tych gatunków rtęcią i dioksynami:

• panga: 20,7 kg ze względu na rtęć i 61,3 kg ze względu na dioksyny,
• tilapia: 22,9 kg ze względu na rtęć i 51,5 kg ze względu na dioksyny,
• tuńczyk w oleju: 1,6 kg ze względu na rtęć i 2,5 kg ze względu na dioksyny.

Jak wynika z „Norm żywienia”, w Polsce (przy uwzględnieniu poziomu metylortęci i dioksyn) można bezpiecznie spożyć ponad 1 kg większości gatunków ryb w ciągu tygodnia. Na podstawie raportu można wskazać, że w Polsce uwzględniając kontekst geograficzny spożycie ryb m.in., takich jak łosoś, szprot, śledź i sardynka powinno być ograniczone (s. 109-111).

W Polsce wśród ryb zalecanych kobietom planującym ciążę, kobietom ciężarnym, kobietom karmiącym piersią oraz małym dzieciom znajdziemy zarówno suma, jak i rybę maślaną. Niezalecane są: panga, gardłosz atlantycki, tuńczyk i tilapia (s. 111).

Podsumowanie

W mediach społecznościowych można się natknąć na informacje dotyczące żywienia. Warto zweryfikować je w wiarygodnych źródłach i sprawdzić rekomendacje dotyczące ich spożywania, aby nie popadać w skrajności. Dane na ten temat można znaleźć na stronach takich organizacji jak Agencja Żywności i Leków czy Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB.