W grudniu 2020 roku Centers for Disease Control and Prevention (CDC) opublikowało w sieci prezentację, z której wynika, że 3150 osób po szczepionce przeciw COVID-19 doznało „Health Impact Events”. Zgodnie ze skrótową definicją dołączoną do dokumentu pojęcie to oznacza niezdolność do wykonywania codziennych czynności. W prezentacji nie określono jednak ani ciężkości, ani czasu trwania podanych zdarzeń. Wiele portali na całym świecie uzupełniło brakującą lukę konfabulacjami i podejrzeniami, że 3 tys. osób doznało „ciężkich” lub „poważnych” zdarzeń zdrowotnych, a nawet „paraliżu”. 

Wiadomość dotarła również do Polski. Podawały ją m.in. strony nczas.com oraz wpolityce.pl, a także profile i grupy na Facebooku, np. Wolnosc24.pl, Komisja śledcza COVID-1984, Hubert Czerniak – Włączamy myślenie GRUPA PRAWDZIWA. W nieprawdziwą informację uwierzył również polityk Jacek Wilk, który udostępnił fragment jednego z artykułów.

Źródło: www.facebook.com

Wiadomość w wielu internautach wywołała wielki niepokój lub złość: „Szczepionka groźniejsza od choroby”, „To najnowocześniejszą broń szczepionkową trzeba zutylizować jak najprędzej”, „Czyli przyznają się OFICJALNIE do ponad 3% ciężkich przypadków powikłań poszczepiennych!!” – pisali użytkownicy.

Źródło: NCzas.com

Geneza fake newsa. Skąd wzięły się doniesienia o 3 tys. osób z powikłaniami?

Prezentacja CDC pt. „Anaphylaxis Following m-RNA COVID-19 Vaccine Receipt” poświęcona reakcjom anafilaktycznym i innym zdarzeniom po przyjęciu szczepionek przeciw COVID-19, pojawiła się w grudniu 2020 roku. Na szóstym slajdzie umieszczono tabelę pt. „V-Safe Active Surveillance for COVID-19 Vaccines”, która zawiera dane pozyskane w okresie od 14 do 18 grudnia dzięki specjalnej aplikacji opracowanej pod kątem zbierania informacji o stanie zdrowia osób zaszczepionych.

Wyniki zostały podzielone na trzy kategorie. Jedna z nich, nazwana „Health Impact Events”, wzbudziła duże zainteresowanie. Wyjaśnienie, o jaki rodzaj zdarzeń chodzi, znalazło się w dolnej części szóstego slajdu. „Health Impact Events” oznaczają tyle, co niezdolność do wykonywania normalnych codziennych czynności, niezdolność do pracy, stan wymagający opieki lekarza lub pracownika służby zdrowia. CDC nie podaje jednak, jak ciężkie były to zdarzenia i ile czasu trwały w przypadku każdej z przeszło 3 tys. osób. 

Źródło: www.cdc.gov

Prezentacja jest kierowana do środowisk naukowych. Można zatem przypuszczać, że przedstawiciele CDC nie spodziewali się, że definicja „Health Impact Events” zostanie zrozumiana opacznie przez różne portale lub internautów, którzy nie wiedzą, w jakim kontekście stosuje się to pojęcie. 

Czym dokładnie są „Health Impact Events”? Czy naprawdę były to poważne efekty uboczne?

Czy ponad 3 tys. osób doświadczyło poważnych negatywnych efektów ubocznych po przyjęciu szczepionki? Odpowiedź brzmi: nie. W celu wyjaśnienia definicji „Health Impact Events” podjęliśmy próbę skontaktowania się z CDC. Do dnia publikacji analizy nie otrzymaliśmy jednak odpowiedzi. Komentarz od agencji udało się za to pozyskać portalowi fact-checkingowemu Lead Stories:

Najczęstsze zdarzenia niepożądane po przyjęciu szczepionki przeciw COVID-19 to miejscowy ból i obrzęk, a także objawy grypopodobne, takie jak gorączka, dreszcze, zmęczenie oraz ból głowy. Na oficjalnej stronie CDC czytamy, że tego typu zdarzenia „mogą wpływać na zdolność wykonywania codziennych czynności, ale powinny ustąpić w ciągu kilku dni”. Spośród 112 807 przeprowadzonych do dnia 18 grudnia w USA szczepień (dane z prezentacji), 3150 przypadków zdarzeń wpływających na zdrowie stanowi niecałe 3 proc. 

Prezentacja CDC różnicuje ciężkie zdarzenia („severe”) jedynie w kontekście reakcji alergicznych. W okresie, którego dotyczy dokument, pojawiły się one sześć razy. „Health Impact Events”, czyli dosłownie „zdarzenia wpływające na zdrowie”, nie są tożsame z ciężkimi zdarzeniami. 

Dane na temat 3150 przypadków „Health Impact Events” zostały zebrane przy użyciu wspomnianej rządowej aplikacji V-safe dostępnej w Stanach Zjednoczonych. Przy jej pomocy Amerykanie mogą informować o negatywnych efektach ubocznych i zdarzeniach niepożądanych po szczepieniu. Proces zgłaszania takich zdarzeń opisuje amerykański pediatra dr Vincent Iannelli na łamach Vaxopedii – encyklopedii swojego autorstwa na temat szczepionek. W aplikacji V-safe użytkownik odpowiada na pytania o to, czy doświadcza bóli głowy lub bóli mięśni i ciała po szczepieniu oraz o to, czy wskazane zdarzenia zdrowotne uniemożliwiły mu zwykłe codzienne funkcjonowanie w dniu zgłoszenia. 

Podsumowanie 

Zdarzeń określanych mianem „Health Impact Events” nie można sprowadzać do wszystkich „ciężkich zdarzeń niepożądanych”, ponieważ nie wszystkie negatywne objawy są tak samo uciążliwe. Nie można zatem wnioskować, że ponad 3 tys. zaszczepionych osób doznało zdarzeń, które długotrwale wpłyną na ich codzienne funkcjonowanie. 

W ostatnim czasie na całym świecie pojawia się wiele antyszczepionkowych teorii, które napędzają strach przed nowymi szczepionkami. Oprócz LeadStories o fake newsach związanych z niezrozumieniem pojęcia „Health Impact Events” pisały również inne zagraniczne portale takie jak Bufale.net i Reuters Fact-Check. W Polsce do tematu odnieśli się również autorzy z PAP FakeHunter.