Fake news w pigułce

W mediach społecznościowych od dłuższego czasu krążą informacje o tym, że szczepionki przeciw COVID-19 to „terapia genowa” i „eksperyment”. Jeden z filmów na ten temat pojawił się 30 października 2023 roku na Facebooku. Nagranie jest zapisem z sesji pytań, które przedstawił australijski senator Gerard Rennick do Office of the Gene Technology Regulator. Jak wskazywał facebookowy opis: „Pfizer przyznaje, że ich szczepionki to terapia genowa (eksperyment medyczny)”.

Źródło: www.facebook.com

Na film zareagowało ponad ok. 2 tys. osób, a obejrzało go w sumie ponad 190 tys. W sekcji komentarzy pojawiło się ponad 100 wypowiedzi. Jak pisał jeden z użytkowników [pisownia oryginalna]: „Niech testuja na sobie,ja nie jestem krolikiem doswiadczalnym”. Inny dodawał [pisownia oryginalna]: „Mowilam o tym od samego początku. Dlatego ja i moi najbliżsi się nie zaszczepili”.

Zastosowanie szczepienia przeciw COVID-19 to nie terapia genowa

Na początku nagrania można usłyszeć, że: „produkcja terapii genowych jest trudna i wymaga pewnych korków, w tym transfekcji. To jest na własnej stronie internetowej firmy Pfizer” [czas nagrania 00:25]. Później dodano: „szczepionka mRNA wprowadza na krótki czas do komórek nowy materiał genetyczny w celu wywołania przeciwciał. Jest to terapia genowa zdefiniowania przez Amerykańskie Towarzystwo Terapii Genowej i Komórkowej” [czas nagrania 00:42].

W nagraniu Gerard Rennick nie podał adresu strony, na której można byłoby znaleźć informacje o tym, że Pfizer przyznał się do tego, że „szczepionki mRNA to terapia genowa”. Na ten temat australijski senator pisał również na swojej stronie internetowej: gerardrennick.com.au – tu również nie podał źródła.

Z przeprowadzonych przez nas wyszukiwań wynika, że na stronie Pfizera nie ma oświadczenia, które wskazywałoby na to, że „szczepienia to terapia genowa”. Najpewniej doszło do sytuacji, w której  Gerard Rennick błędnie utożsamił definicję terapii genowej z działaniem szczepionek mRNA.

Zastosowanie szczepień przeciw COVID-19 nie jest tym samym co podjęcie terapii genowej. Jeżeli mowa o terapiach genowych to trzeba zastrzec, że polegają one na wymianie lub na wyłączeniu genu, który w organizmie nie funkcjonuje w sposób prawidłowy. Choć szczepionki mRNA oraz terapie genowe mogą wykorzystywać niektóre podobne mechanizmy, to w przypadku szczepionek żaden gen lub składnik nie jest włączany do materiału genetycznego ani nie jest zmieniany, a organizm szybko pozbywa się składników szczepionki.

Zgodnie z definicją American Society of Gene & Cell Therapy – czyli organizacji, na którą powoływał się senator – terapia genowa to: „wykorzystanie materiału genetycznego do leczenia lub zapobiegania chorobom”. Jednocześnie w rozwinięciu podano, że „terapia genowa ma na celu zajęcie się podstawową przyczyną choroby, taką jak zmiany w naszych genach. Jeśli geny są jak plan naszego organizmu, terapia genowa może uzupełnić brakujące części lub poprawić błędy w zapiskach”. Tymczasem szczepionki mRNA jedynie dostarczają pewien materiał genetyczny do organizmu na krótki czas, ale nie ingerują w ludzkie geny.

Dostępne szczepionki przeciw COVID-19 nie są „eksperymentem”

Z opisu nagrania rzekomo miałoby wynikać też, że szczepienia są „eksperymentem medycznym”, co wskazywałoby na ich niewystarczające przebadanie. W samym filmie można usłyszeć pytania o to, dlaczego szczepionka „nie została przetestowana pod kątem genotoksyczności” [czas nagrania 01:23] – nie wyjaśniono jednak, co to oznacza ani czy takie badania były w ogóle wymagane w przypadku szczepień.

Szczepionki przeciw COVID-19 zatwierdzone do użycia nie wpisują się w definicję „eksperymentu medycznego”. Badania nad szczepionkami mRNA i wektorowymi trwały od kilku dekad (s. 12-14), co dało mocne przesłanki do ich bezpiecznego wdrażania (wektorowe znajdowały wykorzystanie jeszcze przed pandemią SARS-CoV-2, np. w przypadku szczepionek przeciw Eboli).

Szczepionki przeciw COVID-19 obecne na rynku europejskim i amerykańskim przeszły przez wszystkie wymagane fazy badań przedklinicznych i klinicznych I, II i III fazy. Na podstawie zakończonych badań nad szczepionkami przeciw COVID-19, w których wykazano ich skuteczność i bezpieczeństwo, zezwolono na ich warunkowe użycie w Unii Europejskiej, a następnie przyznano im standardowe pozwolenie.

Z rozdziału czwartego ustawy z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty można dowiedzieć się, że eksperymenty medyczne przeprowadzane na ludziach mogą być eksperymentami leczniczymi lub badawczymi.

Eksperyment leczniczy to „wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych w celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej”. Z kolei eksperyment badawczy „ma na celu przede wszystkim rozszerzenie wiedzy medycznej” i jest dopuszczalny, „gdy uczestnictwo w nim nie jest związane z ryzykiem albo też ryzyko jest niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów takiego eksperymentu”. 

Badania genotoksyczności nie są niezbędne w każdym przypadku

W ulotce szczepionki przeciw COVID-19 od koncernu Pfizer możemy przeczytać, że: „nie przeprowadzono badań genotoksyczności ani rakotwórczości. Nie przewiduje się, aby składniki szczepionki (lipidy i mRNA) miały potencjalne działanie genotoksyczne”. Jednocześnie warto zadać sobie pytanie, dlaczego tak się stało? Jak wyjaśniła nam w komentarzu Europejska Agencja Leków (EMA):