Fake news w pigułce

W poniedziałek 6 maja 2024 roku białoruska agencja BiełTA opublikowała relację na temat konferencji prasowej w Mińsku. W jej trakcie Tomasz Szmydt – były polski sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie – wystąpił o azyl polityczny do białoruskich władz. Jak opisywał, jego decyzja była podyktowana rzekomymi prześladowaniami i zastraszaniem przez polskie władze. 

Już od 6 maja w mediach społecznościowych pojawiają się wypowiedzi byłego sędziego, w których krytykuje on Polskę i jej sojuszników (1, 2, 3), a Rosję i Białoruś stawia w korzystnym świetle (1, 2, 3). W jednym z pierwszych wpisów Tomasz Szmydt wyraził swój protest przeciwko polskim władzom, które rzekomo wbrew woli narodu „prowadzą kraj do wojny”. Jak opisywał: „Naród Polski opowiada się za pokojem i dobrosąsiedzkimi stosunkami z Białorusią i Rosją”. 

Fot. Facebook

W jednym z kolejnych wpisów z 10 maja pisano, że „nasze Narody nie chcą wojny, chcą żyć w pokoju i przyjaźni”. W dołączonym filmie można było usłyszeć: „ludzie chcą się przyjaźnić, Polacy, Białorusini, Rosjanie […] Ludzie nie chcą wojny, chcą pokoju i przyjaźni” [czas nagrania 00:24]. Byłemu sędziemu towarzyszyła osoba, która na bieżąco tłumaczyła przekaz na język rosyjski.

Fot. Facebook

Z tych przekazów (1, 2) płynie wniosek, że to rzekomo polski rząd i jego sojusznicy prowokują Białoruś oraz Rosję, a polscy obywatele chcą przyjaźni. Jednak czy jako odbiorca powinieneś ufać tym przekazom?

Do czego służą przekazy Tomasza Szmydta i dlaczego lepiej na nie uważać?

Rosyjski i białoruski aparat propagandowy mogą wykorzystywać osobę Tomasza Szmydta oraz jego profile w mediach społecznościowych do rozpowszechniania treści zgodnych z białoruską czy rosyjską narracją. Jak ocenia Michał Marek, szef Centrum Badań nad Współczesnym Środowiskiem Bezpieczeństwa (CBWŚB): 

Zgodnie z oceną eksperta istnieją podejrzenia, że Tomasz Szmydt nie zamieszcza swoich materiałów samodzielnie, a jego profile są obsługiwane przez białoruskie lub rosyjskie służby. Jednym z możliwych przejawów takiego obrotu spraw są podejrzane określenia, literówki oraz kalki z języka rosyjskiego we wpisach byłego sędziego.

Rosja spowodowała konflikt i wpływa to na brak sympatii wśród Polaków

Tomasz Szmydt w swoim przekazie zaznaczał, że „naród Polski opowiada się za pokojem i dobrosąsiedzkimi stosunkami z Białorusią i Rosją”, a jednocześnie trzeba pamiętać, że Polski rząd ani jego sojusznicy nie sprowokowali wojny. 

Nie kwestionujemy tego, że Polski naród opowiada się za pokojem i nie chce dążyć do konfliktu. Wskazujemy jednak, jakie jest nastawienie Polaków do Rosjan i Białorusi w obliczu wydarzeń, które miały miejsce we wschodniej Europie w ostatnich latach, o czym Tomasz Szmydt nie wspomniał w swoich relacjach (1, 2).

Jak wyglądała sympatia wobec Rosjan przed rosyjską inwazją na Ukrainę?

• W 2021 roku, zgodnie z wynikami raportu CBOS, niechęć wobec Rosjan wykazywało 35 proc. respondentów, a wobec Białorusinów – jedynie 17 proc. (s. 4). Jeszcze w styczniu 2022 roku (przed inwazją) 38 proc. Polaków wyrażało (s. 4) niechęć wobec Rosjan i 29 proc. – wobec Białorusinów. Jednak te liczby zmieniły się znacząco, gdy Rosja zaatakowała Ukrainę w ramach pełnoskalowej inwazji.

Jak wygląda sympatia wobec Rosjan po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji?

• Badanie CBOS z 2023 roku wskazywało, że rok po wybuchu wojny aż 82 proc. osób wykazywało niechęć wobec Rosjan i 51 proc. – wobec Białorusinów (s. 4). Późniejsze badanie przeprowadzone na początku 2024 roku wykazywało, że większość Polaków nadal wyraża niechęć do Rosjan: 76 proc. Z kolei 47 proc. wyrażało niechęć wobec Białorusinów.
• Zgodnie z raportem GLOBSEC w 2024 roku aż 90 proc. Polaków uznaje Rosję za zagrożenie dla bezpieczeństwa kraju (s. 24). Z kolei tylko 3 proc. Polaków widzi Rosję jako jednego z dwóch strategicznych partnerów Polski (s. 23). Gdy zapytano Polaków o to, kto ponosi odpowiedzialność za konflikt w Ukrainie, to 81 proc. wskazało Rosję, która dokonała inwazji (s. 29).

Na podstawie przytoczonych danych można zauważyć, że niechęć Polaków do Rosjan i Białorusinów wzrastała z czasem, a najbardziej wyraźny wzrost tej niechęci pojawił się po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji na Ukrainę. To nie Polska czy Zachód odpowiadają za obecne postrzeganie tych narodów w taki sposób, lecz Władimir Putin, który podjął decyzję o ataku na Ukrainę.