FAKE NEWS W PIGUŁCE

3 kwietnia 2023 roku na facebookowej grupie Nie lubię PiS-u pojawił się wpis informujący, że za rządów Prawa i Sprawiedliwości (PiS) zamknięto w Polsce ponad 1 600 zakładów pracy. Na liście znajduje się m.in. 60 kopalń, 298 zakładów przemysłu spożywczego oraz 150 firm przemysłu włókienniczego. 

Źródło: www.facebook.pl

Post w krótkim czasie zdobył ponad 200 polubień i 3,5 tys. udostępnień. Wśród ponad 90 komentarzy widzimy liczne głosy osób wyrażających dezaprobatę dla działań rządzących: „Plemię piSowskie zajęte jest pomnażaniem majątków. Ale tylko swoich, a nie Polaków” –  czytamy. W innym komentarzu napisano: „to tylko wierzchołek góry,popytajcie znajomych ile małych zakładów padło tam gdzie mieszkacie !”.

Dane nie dotyczą rządów PiS

W omawianym poście pada stwierdzenie, że grafika ilustruje dane dotyczące liczby zamkniętych zakładów pracy w czasie rządów Prawa i Sprawiedliwości (od 2015 roku). Autor grafiki nie przedstawia żadnych źródeł, na których opiera swoje wyliczenia. Wpis, który ma ilustrować skalę gospodarczej zapaści, jest w sprzeczności z danymi na temat przemysłu, publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny (GUS).

Dane przedstawiające liczbę podmiotów gospodarczych działających w Polsce w roku 2015 (ostatni rok rządów koalicji Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego) z najbardziej aktualnymi danymi GUS za rok 2021 stoją w rażącej sprzeczności z informacjami z grafiki. 

Zmiany w liczbie funkcjonujących zakładów przemysłowych według wybranych sekcji i działów

Także informacje na temat liczby podmiotów gospodarczych działających w poszczególnych branżach w okresie rządów PiS nie potwierdzają danych z grafiki.

Przykładowo: w sekcji „Górnictwo i wydobywanie” w roku 2015 działały ogółem 2 083 podmioty gospodarcze (s. 40). W 2021 roku ich liczba wzrosła do 2 516 (s. 34). Z kolei w sektorze publicznym w 2015 roku odnotowano 22 firmy działające w tej sekcji (s. 40), w 2021 roku – już 20 (s. 34). 

Produkcją artykułów spożywczych w 2015 roku zajmowało się ogółem 15 475 podmiotów (s. 40). W 2021 roku odnotowano ich wzrost do 16 967 (s.34). W analogicznym okresie w przypadku sektora publicznego liczba zakładów przemysłowych zmalała o jeden. W 2015 roku było to osiem firm (s. 40), w 2021 – siedem (s. 34). 

Z kolei w dziale produkcji odzieży w 2015 roku działało ogółem 12 670 zakładów przemysłowych (s. 40). W 2021 roku wykazano spadek do 11 566 (s.34). Liczba analogicznych zakładów w sektorze publicznym nie zmieniła się – zarówno w 2015 roku, jak i w 2021 roku wynosiła pięć firm (s. 40, s. 34). 

Co naprawdę prezentuje grafika? Dane pokazują liczbę zakładów zamkniętych w czasach transformacji ustrojowej

Dane z grafiki nie przedstawiają informacji o zakładach przemysłowych zamkniętych w okresie ostatnich rządów Prawa i Sprawiedliwości (od 2015 roku), lecz liczbę zakładów, które działały w 1988 roku i zostały zamknięte po 1989 roku w wyniku transformacji ustrojowej.

Całość książki wieńczy kilkudziesięciostronicowy aneks III, który przedstawia „zbiorczy wykaz zakładów przemysłowych istniejących w 1988 roku, a zlikwidowanych po 1989 roku”. Liczba zakładów i ich podział na poszczególne sektory gospodarki zgadza się z danymi przedstawionymi na grafice.

Pośród zamkniętych zakładów umieszczonych na tej liście znajdują się m.in. Zakłady Wytwórcze Urządzeń Wodociągowych w Mławie (s. 375), Zakłady Okrętowych Urządzeń Elektrycznych „Elmor” w Bytowie (s. 380) czy Fabryka Mebli Tapicerowanych w Międzychodzie i Fabryka Śrutu Kostnego w Grodkowie (s. 389).

Grafika już od dawna krąży w przestrzeni internetowej

Dane przedstawione na grafice, opatrzone tytułem „Zakłady istniejące w roku 1988, a zlikwidowane po 1989”, pojawiły się także w wywiadzie z Andrzejem Karpińskim – ekonomistą, współautorem książki „Od uprzemysłowienia w PRL do deindustrializacji kraju” – opublikowanej w 2016 roku na łamach „Tygodnika Przegląd”. 

Przy pomocy wyszukiwarki Google Image można także odkryć, że grafika, która dziś rzekomo ma dowodzić zamknięcia zakładów produkcyjnych przez PiS, w przeszłości była publikowana m.in. na Facebooku czy Twitterze. Pojawiała się wtedy (1, 2) w pierwotnym, prawdziwym kontekście jako spis zakładów produkcyjnych działających w 1988 roku, a zlikwidowanych w czasie ustrojowej transformacji.

Transformacja przemysłu w Polsce po 1989 roku 

Kwestia transformacji przemysłu w Polsce po 1989 roku jest niezwykle skomplikowanym procesem, którego przebieg wciąż jest przedmiotem debaty publicznej. Ekonomiści wskazują zarówno na jej pozytywne, jak i negatywne skutki.

W 1989 roku przemysł w Polsce stanął przed koniecznością przystosowania się do nowych warunków funkcjonowania w kapitalizmie. Polskie przedsiębiorstwa – z powodu m.in. wykorzystywania przestarzałych technologii, przerostu zatrudnienia i braku umiejętności samodzielnego funkcjonowania na wolnym rynku – musiały przejść restrukturyzację. Konieczna stała się, m.in. modernizacja technologiczna, zmniejszenie liczby pracowników czy stworzenie nowych działów odpowiedzialnych za marketing. W wyniku transformacji wiele przedsiębiorstw ostatecznie nie przetrwało – zostało zlikwidowanych lub sprywatyzowanych.

Autorzy publikacji „Od uprzemysłowienia w PRL do deindustrializacji kraju”, w której zidentyfikowali działające w 1988 roku zakłady przemysłowe zlikwidowane po 1989 roku, przyznają, że u progu transformacji „nieuchronne były (…) głębokie zmiany strukturalne w samym przemyśle”. Jednak krytykują ich sposób przeprowadzenia: