fake news w pigułce

W mediach społecznościowych pojawił się „konkurs” zorganizowany przez Jerzego Ziębę. W poście z ogłoszeniem kwestionuje on istnienie wirusów. Podkreśla, że „bakteriolog widzi bakterie. Jednak żaden wirusolog nigdy nie widział wirusa”. Informacja o „konkursie” została przekazana także przez fanpage Wolność i Niepodległość, a na portalu wolnosc.tv pojawił się artykuł na ten temat.

W związku z tym Jerzy Zięba ogłosił, że „polski wirusolog, który udowodni obecność wirusa w żywym organizmie otrzyma 1 000 000 zł nagrody”. Z kolei na „polskiego wirusologa, który wirusa wyizoluje, spełni wszystkie postulaty Kocha, określi sekwencję genetyczną (bez używania symulacji komputerowych) i strukturę przestrzenną wirusa” ma czekać 5 mln zł nagrody. 

Źródło: www.facebook.com

Wpis Zięby odbił się szerokim echem i zdobył na Facebooku ponad tysiąc reakcji, ponad 320 komentarzy i ponad 230 udostępnień. Jeden z komentujących napisał: „drogie Wirusjanki i Wirusorowie do roboty, pan Zięba stawia kolejkę! Chyba warto. To raczej oferta dla młodych buntowników. Myślę że starzy nie podejmą rękawicy bo corpomedy sponsorują dziesiątkami ilionów. Nikt się nie wychyli”.

Wśród komentarzy pojawiły się także tego typu domysły: „Jerzy, a może oni dostają więcej za twierdzenie, że wirusy istnieją”, „I nie ma chętnych?! Jacy ci naukowcy bogaci, że nawet o 5 baniek nie chce Om się schylać. Widocznie na srandemi się dorobili”.

Wirusy istnieją – potwierdza to wiele dostępnych metod badawczych

W poście Jerzego Zięby czytamy, że „żaden wirusolog nigdy nie widział wirusa” w przeciwieństwie do osób, które badają np. bakterie. We wpisie podał w wątpliwość też znaczenie współczesnej wirusologii: „czyżby cała wirusologia była oparta na domysłach?”.

Wirusy bywają określane „niewidzialnym wrogiem”, właśnie dlatego, że nie możemy dostrzec ich gołym okiem ani nawet przy pomocy zwykłego mikroskopu optycznego. To – że nikt nie dowiódł ich istnienia i nikt ich nie widział – jest jednak nieprawda, 

Jak można „zobaczyć” wirusa?

Współcześnie negowanie obecności wirusów to trochę tak, jakby podważyć istnienie atomów – a przecież wiemy, że są prawdziwe i można tego dowieść różnymi sposobami. Podobnie istnieje wiele metod, które poświadczą to, że wirusy istnieją.

1. Mikroskopy optyczne. Nie umożliwią nam one zobaczenia niczego mniejszego niż połowa długości fali światła widzialnego, a wirusy są znacznie mniejsze. Jednak sprzęt ten możemy wykorzystać nie po to, by dostrzec samego wirusa, lecz szkody, jakie wyrządza on komórkom. Mowa o tzw. efekcie cytopatycznym, dzięki któremu porównanie zdrowych komórek z tymi zakażonymi pozwala wykryć obecność wirusa.

Some amazing CPE images taken by my mentor and friend, Dr. Ryan Relich, here at IU School of Medicine.

Cytopathic effect (CPE) of monkeypox virus (MPXV). Vero cell monolayer immediately after inoculation with a clinical specimen containing MPXV (left).

1/2 pic.twitter.com/bVxhsTOXvZ

— Kenneth Gavina, PhD, D(ABMM), SM(ASCP) (@KennyGPhD) July 28, 2022

2. Immunofluorescencja. W przypadku tej metody wirusy znakuje się cząsteczkami fluorescencyjnymi emitującymi światło, gdy absorbują określone rodzaje promieniowania. Obserwujemy światło fluorescencyjne ze znaczników i dzięki temu możemy zobaczyć, gdzie wirusy dostają się do komórek i z jakimi strukturami komórkowymi wchodzą w interakcje.

Visualizing viral infection with immunofluorescence microscopy

Fluorescence microscopy can be used to quantify the percentage of infected cells. Green: Zika virus-infected cells; Blue: cell nucleihttps://t.co/4jcRPvGb55 #fluorescence #viruses #scicomm @_atanas_ @MackayIM pic.twitter.com/ib6vw8wCLs

— DNA&RNA Universe 𝕏 (@DNA_RNA_Uni) December 20, 2020

3. Mikroskopy superrozdzielcze. Użycie tego sprzętu pozwala na dokładniejsze wskazanie obszarów komórki zainfekowanej wirusem. Dzięki nim możliwe jest precyzyjne zlokalizowanie wirusa wewnątrz komórki i określenie, jakie konkretnie części komórki wirus wykorzystuje do replikacji.

New from Gray, Albrecht et al.: Super-resolution #microscopy finds vaccinia #virus fusion machinery localization at the virion tips is crucial for infectivity: https://t.co/7jNbrBRNQF pic.twitter.com/uP5OobR78W

— Nature Microbiology (@NatureMicrobiol) July 8, 2019

4. Mikroskopy elektronowe. Dzięki nim możliwa jest bezpośrednia wizualizacja struktur biologicznych o różnej wielkości – od pojedynczych makrocząsteczek po całe komórki. Mikroskopy elektronowe wystrzeliwują wiązkę elektronów pod wysokim napięciem na obiekt lub przez obiekt, który odchyla się i pochłania część elektronów. W kolejnym kroku komputer interpretuje te informacje i wytwarza obraz. Na podstawie tych obrazów można przygotować struktury 3D całych cząstek wirusa. Dzięki mikroskopii elektronowej naukowcy są w stanie wizualnie zbadać różne etapy infekcji wirusowej wewnątrz komórki.

electron microscope image of SARS-CoV-2 virus particles which cause COVID-19 pic.twitter.com/8xtFWTzQrQ

— microscopic images. (@microscopicture) January 2, 2022

5. Krystalografia. Jest to metoda z zakresu nauk o budowie ciał krystalicznych. Dzięki niej możliwe jest przyglądanie się strukturom jeszcze bardziej szczegółowo – na poziomie atomowym. 

Scientists at The Scripps Research Institute use x-ray crystallography to image the structure of the Marburg virus and identify how antibody MR191 is able to combat its virulence and spread.https://t.co/3jkOuqWzw3 pic.twitter.com/vQihwEvjUd

— Bioscription (@bioscription) January 11, 2018

Dlaczego pod zwykłym mikroskopem widać bakterie, a wirusów – nie?

Jerzy Zięba pisze w poście, że „bakteriolog widzi bakterie. Jednak żaden wirusolog nigdy nie widział wirusa”. Porównanie z bakteriami jest w tym miejscu bezpodstawne, ponieważ są one znacznie większe od wirusów. Ludzkie wirusy są różnej wielkości, ale na ogół mają średnicę w zakresie od 20 do 200 nm. Przeciętna komórka ludzka (nie każda!) ma średnicę od 10 do 30 μM, czyli od 10 tys. nm do 30 tys. nm.

Na stronie Uniwersytetu Utah znajdujemy obrazowe porównanie wielkości różnych ludzkich komórek, bakterii i wirusów.

Źródło: www.learn.genetics.utah.edu

Źródło: www.learn.genetics.utah.edu

Źródło: www.learn.genetics.utah.edu

Moc mikroskopu optycznego jest ograniczona długością fali światła widzialnego. Urządzenia te mogą uchwycić bakterie, ale nie wirusy. Nie uchwycą też struktur podobnych do wirusów lub mniejszych od nich.

Metoda bez komputera – czyli historia wirusa mozaiki tytoniowej

Jerzy Zięba podkreśla, że chce, aby osoba biorąca udział w jego „konkursie” dokonała swojego dowodzenia „bez używania symulacji komputerowych”. Jest to do zrobienia, ponieważ przy odkryciu pierwszych wirusów nie pomagały dostępne dziś komputery.

Wirus mozaiki tytoniu był pierwszym wirusem, który przeszedł przez filtr zatrzymujący bakterie. Był również pierwszym, którego strukturę wyjaśniono, a także pierwszym, który został zwizualizowany przy pomocy mikroskopu elektronowego. W 1946 roku Wendell M. Stanley otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za swoje badania nad wirusem mozaiki tytoniu. Udało mu się wyizolować wirusa w postaci czystych kryształów, a następnie wykazać, że składa się on z RNA i białka.

Udowodnienie obecności wirusa w żywym organizmie

„Polski wirusolog, który udowodni obecność wirusa w żywym organizmie otrzyma 1 000 000 zł nagrody” – ogłasza Zięba. Jest to osobliwe zadanie w kontekście niedawnej pandemii COVID-19 i upowszechnienia się testów PCR. W naszej analizie posłużymy się więc przykładem SARS-CoV-2.

W naszych analizach pisaliśmy już na temat testów PCR. W przypadku tej metody PCR wielokrotnie podgrzewa i oziębia próbkę materiału pobranego od pacjenta. Jeśli w badanej próbce nie ma materiału genetycznego wirusa, startery nie przyłączą się do matrycy i nie powielą żadnego odcinka. Gdy w próbce znajduje się RNA wirusa, zostanie ono powielone wielokrotnie i wykryte przez urządzenie. Testy PCR nie służą do określenia dokładnej ilości wirusa, lecz – tylko do jego wykrycia.

5 milionów zł nagrody w „konkursie” – za co przysługuje?

Jerzy Zięba pisze, że „polski wirusolog, który wirusa wyizoluje, spełni wszystkie postulaty Kocha, określi sekwencje genetyczną (bez używania symulacji komputerowych) i strukturę przestrzenną wirusa dostanie 5 000 000 zł nagrody”. 

Wyizolowanie wirusa

Do otrzymania pieniędzy „kwalifikują się” zatem liczni naukowcy, którym udało się wyizolować różne wirusy. Zacznijmy od wspomnianego wcześniej noblisty – Wendella M. Stanley’a, który wyizolował wirusa mozaiki tytoniu, przez chociażby Wilsona Smitha, Christophera Andrewesa i Patricka Laidlawa, którzy wyizolowali wirusa grypy typu A, aż po innego laureata nagrody Nobla – Luca Montagniera, który wyizolował wirusa HIV.

Postulaty Kocha

To cztery postulaty, które zaprezentował Robert Koch pod koniec XIX wieku w odniesieniu do reguł stosowanych w diagnostyce zakażeń bakteryjnych, a nie wirusowych.

W latach 30. XX wieku bakteriolog i wirusolog Thomas M. Rivers zaktualizował te postulaty o wszystkie patogeny, w tym wirusy („Viruses and Koch Postulates”), które brzmią:

• Czynnik zakaźny można wyizolować od zakażonego i stworzyć jego hodowlę w komórkach przy wykazaniu przesączalności czynnika zakaźnego.
• Czynnik zakaźny pojawia się u zwierząt lub – węziej – u spokrewnionych zwierząt laboratoryjnych po zakażeniu patogenem.
• Czynnik zakaźny można wyizolować ponownie od zwierząt zakażonych czynnikiem zakaźnym wyizolowanym od pierwotnych gospodarzy.
• Czynnik zakaźny przyczynia się do powstawania odpowiedzi immunologicznej względem wirusa w organizmach.

Pozyskanie sekwencji genomu wirusa

Kolejne zadanie w „konkursie” wykonali badacze, którym udało się określić sekwencję genetyczną wirusa. Sekwencja genomu wirusa to kolejność liter, które tworzą materiał genetyczny wirusa lub jego genom. Kluczem jest ułożenie ich we właściwej kolejności, czyli w takiej, w jakiej można je znaleźć w konkretnym wirusie.

W tym kontekście pojawiają się np. naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego. Dr Łukasz Rąbalski jako pierwszy w Polsce uzyskał pełną sekwencję genetyczną koronawirusa SARS-CoV-2.

Struktura przestrzenna wirusa

Budowa wirusów jest znana naukowcom. Aby chronić kwas nukleinowy przed czynnikami środowiskowymi, wirus otacza go kapsydem (otoczką białkową). Kapsyd składa się z jednego lub więcej różnych rodzajów białek, które powtarzają się i tworzą całą otoczkę.

Białka tworzące kapsyd składają się na niego samodzielnie. Pierwszymi badaczami, którzy to wykazali, byli Heinz Fraenkel-Conrat i Robley Williams w 1955 roku. Oddzielili oni RNA od podjednostek białkowych wirusa mozaiki tytoniu, a kiedy umieścili je z powrotem w probówce, kapsyd utworzył się automatycznie. 

Część wirusów posiada również otoczkę otaczającą kapsyd w postaci błony lipidowej. 

W zależności od  wirusa kapsyd może przyjmować kształt spiralny lub dwudziestościenny.

Stopnie naukowe są rozdawane na lewo i prawo?

Jak stwierdza Zięba w swoim poście, „doktoraty, habilitacje i profesury z tak zwanej wirusologii są powszechnie rozdawane na lewo i prawo”.

Zgodnie z art. 185. ust 1. Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce uprawnienie do nadawania stopnia doktora posiada uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy albo instytut międzynarodowy w dyscyplinie, w której posiada kategorię naukową określoną na poziomie wiodącym lub bardzo dobrym w danej dyscyplinie. Decyzji o tym, czy ktoś zostaje doktorem, nie może więc podjąć dowolna uczelnia.

Aby uzyskać stopień doktora, należy spełnić szereg wymogów określonych w art. 186 wspominanej ustawy, m.in.:

• mieć tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera albo równorzędny,
• mieć w dorobku co najmniej 1 artykuł naukowy lub 1 monografię naukową opublikowaną w czasopiśmie naukowym lub w recenzowanych materiałach z konferencji międzynarodowej,
• przedstawić i obronić rozprawę doktorską.

Z kolei, aby uzyskać stopień doktora habilitowanego, zgodnie z art. 219 ustawy, należy m.in.:

• mieć stopień doktora,
• mieć w dorobku osiągnięcia naukowe stanowiące znaczny wkład w rozwój określonej dyscypliny (co najmniej: 1 monografię naukową lub 1 cykl powiązanych tematycznie artykułów naukowych),
• wykazywać się istotną aktywnością naukową realizowaną w więcej niż jednej uczelni, instytucji naukowej lub instytucji kultury.

Tytuł profesora zwyczajnego nadaje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (art. 178 ust. 4 ustawy). W świetle art. 227 ustawy tytuł profesora można nadać osobie, która m.in.:

• ma stopień naukowy doktora habilitowanego,
• ma wybitne osiągnięcia naukowe krajowe lub zagraniczne,
• uczestniczyła w pracach zespołów badawczych lub odbyła staże naukowe w instytucjach naukowych lub prowadziła badania naukowe lub prace rozwojowe w uczelniach lub instytucjach naukowych, w tym zagranicznych.

To nie pierwszy tego typu „konkurs”

Jak wspomina Zięba w swoim poście, to nie pierwszy raz, kiedy ogłasza tego typu „konkurs”. Dlaczego do tej pory nikt nie zdobył oferowanej przez niego nagrody? Na pewno nie dlatego, że wirusy nie istnieją i naukowcy nie są w stanie tego udowodnić.

Dwanaście lat temu niemiecki biolog, Stefan Lanka sformułował podobną ofertę. Chciał on, aby udowodniono istnienie i rozmiar wirusa odry. Zaoferował 100 tys. euro. Z odpowiedzią zgłosił się dr David Bardens, jednak Lanka jej nie uznał. Sprawa skończyła się w sądzie, który zdecydował, że nagroda ma zostać wypłacona, gdyż przedstawione dowody są wiarygodne.

Jednak po apelacji Lanki Sąd w Badenii-Wirtembergii uznał, że Lanka nie jest winien nagrody, ponieważ Bardens nie spełnił wymogów konkursu: przesłał sześć prac naukowych, a nie jedną, a żadna z nich nie zawierała równocześnie odpowiedzi na oba pytania. Nie oznacza to, że wirus odry nie istnieje, po prostu warunki konkursu nie zostały spełnione.