Postulat bezpłatnych leków dla osób powyżej 75 roku życia podniosła premier Beata Szydło w swoim exposé 18 listopada 2015 r. Była to jedna z obietnic wymienionych w szerokim katalogu działań, które rząd miał zrealizować w ciągu pierwszych stu dni.

Jest to rządowy program, który został wprowadzony przez Ustawę z dnia 18 marca 2016 roku o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw”. Projekt tej ustawy wpłynął do Sejmu 11 lutego 2016 r. Prezydent pod- pisał ją. 4 maja 2016 roku.

Zgodnie z nowym art. 43a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej „Świadczeniobiorcom, po ukończeniu 75. roku życia, przysługuje bezpłatne zaopatrzenie w leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne określone w wykazie (…)”. Zgodnie z przepisami, leki te przysługują na podstawie recepty wystawionej przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarkę POZ albo lekarza, który zaprzestał wykonywania zawodu i wystawił receptę dla siebie albo dla bliskiego członka rodziny.

Program bezpłatnych leków dla seniorów finansowany jest z budżetu państwa. Ministerstwo Zdrowia, w formie dotacji dla NFZ, pokrywa koszty poniesione przez Fundusz w części gwarantującej dostęp do bezpłatnych leków. W wykazach bezpłatnych leków dla seniorów są tylko te objęte refundacją na zasadach ogólnych. Seniorzy mogą je odbierać na podstawie recept oznaczonych kodem „S”. W pierwszym pełnym pełnym roku obowiązywania refundacji, czyli w 2017, na finansowanie programu założono limit 564,3 mln zł. W roku 2018 było to 693,3 mln zł. Na rok 2025 Ministerstwo Zdrowia planuje na ten cel przeznaczyć kwotę 1 203,2 mln zł.

Jak oszacowało Ministerstwo Zdrowia, w 2015 r. pacjenci po 75. roku życia wydali ok. 860 mln zł na leki refundowane. Po wprowadzeniu Programu wydatki seniorów na leki refundowane miały się zmniejszyć o ponad 40% w 2016 r., a w kolejnych latach – o ponad 60%.

Program był jednak krytykowany już na etapie procedowania właściwej ustawy. Biuro Analiz Sejmowych zauważyło, że z niezrozumiałych powodów zawężono grupę lekarzy mogących wystawiać recepty do lekarzy medycyny ogólnej, pomijając lekarzy specjalistów: „Grupa lekarzy, którzy mogliby wystawiać recepty uprawniające do zaopatrzenia w bezpłatne leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne została ograniczona do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. W uzasadnieniu nie wskazano argumentów za takim ograniczeniem. Wydaje się, iż należałoby rozważyć możliwość rozszerzenia uprawnienia do wystawiania recept na leki bezpłatne (…).” Zauważono, iż ogranicza to możliwość realizacji celów wskazanych przez projektodawcę.

Druga z sejmowych analiz wskazywała na wąskie potraktowanie problemu, kierując program tylko do jednej grupy społecznej. Autorka opinii podkreśliła arbitralne wybranie grupy docelowej programu, bez całościowego spojrzenia na problem finansowych barier dostępu do leków, w tym leków refundowanych. BAS zwróciło również uwagę, że zaproponowane regulacje nie wprowadza- ją żadnego kryterium dochodowego dla osób uprzywilejowanych, ani nie wprowadzają rozwiązań „ochrony dochodu” osób w podeszłym wieku. W analizie BAS pojawiły się również wątpliwości natury Konstytucyjnej. W opinii Biura, projekt realizuje konstytucyjnego obowiązku ciążącego na władzy publicznej do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. Różnicowanie podejścia do tych czterech kategorii osób nie znajduje uzasadnienia w projekcie.

Oceny działań programu dokonała w 2019 r. Najwyższa Izba Kontroli. Według NIK działania instytucji odpowiedzialnych za realizację zadań związanych z funkcjonowaniem Programu LEKI 75+ w latach 2016–2018 poprawiły dostęp seniorów do produktów leczniczych. Odnotowano rów- nież spadek wydatków na leki był w budżetach domowych seniorów.

Pomimo wymiernych korzyści, jakie przyniósł Programu, jak wynika z przeprowadzonej kontroli, nie można jednoznacznie stwierdzić, czy potrzeby seniorów uwzględniono w obwieszczeniach refundacyjnych w sposób optymalny. W Ministerstwie Zdrowia nie wypracowano systemowego podejścia, które zapewniłoby jednolity i przejrzysty, sposób doboru produktów przysługujących bezpłatnie seniorom. Ponadto NIK ma zastrzeżenia co do konstruowania katalogu leków dostępnych bezpłatnie.

Obietnica wprowadzenia programu bezpłatnych leków dla seniorów została zatem zrealizowana. Nie dokonało się to jednak w ciągu obiecanych stu pierwszych dni rządu Beaty Szydło. Właściwa ustawa została uchwalona po 121 dniach od exposé. Oceniamy zatem, że ta obietnica została zrealizowana z opóźnieniem.