Odwoływanie dyrektorów muzeów. Kontrowersje

W ciągu ostatnich miesięcy pojawiły się informacje o kontrowersjach związanych z odwoływaniem ze stanowisk dyrektorów instytucji kultury. Jedną z takich spraw było odwołanie Roberta Kostro, dyrektora Muzeum Historii Polski, który pełnił tę funkcję przez 18 lat. 

Oficjalnym powodem jest naruszenie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej w zakresie efektywnego gospodarowania mieniem. Kostro uważa, że była to decyzja polityczna. Za odwołanym dyrektorem wstawiły się osoby ze środowiska muzealniczego.

Odwołań było więcej, a tłumaczono je niewywiązywaniem się z umów czy wykazaniem nieprawidłowości m.in. w sposobie zarządzania (1, 2, 3, 4, 5). Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku z kolei został odwołany z uwagi na „złożoną wobec ministra deklaracji dyrektora o braku identyfikacji z polityką i działaniami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego”. 

Powoływanie dyrektorów instytucji kultury. Ogłaszane są konkursy 

W 2024 roku odbyło się wiele konkursów na dyrektorów instytucji kultury, w tym między innymi na dyrektora: Muzeum Narodowego w Warszawie, Zamku Królewskiego na Wawelu, Instytutu Teatralnego, Muzeum Narodowego w Krakowie czy Muzeum Narodowego w Warszawie. Ogłoszenia w tych sprawach są na bieżąco publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej.

Bez konkursu przedłużono kadencję dyrektorowi Biblioteki Narodowej. Tomasz Makowski jest na tym stanowisku już od 2007 roku i pozostanie do jesieni 2027 roku. Dopiero po upływie trzyletniej kadencji zostanie rozpisany konkurs na jego następcę. Powołanie Makowskiego na kolejne lata negatywnie oceniły związki zawodowe – wskazywano, że przecież nowa władza obiecała transparentne konkursy.

Dziennikarz „Gazety Wyborczej” Wojciech Szot zwracał uwagę, że to działanie wbrew programowi Koalicji Obywatelskiej. Jednocześnie trzeba podkreślić, że to działanie zgodne z prawem. Minister, jako organizator instytucji kultury, może, ale nie musi powoływać dyrektorów w drodze konkursu (art. 15 i 16 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej)

Dofinansowania. Kto może na nie liczyć?

11 września MKiDN ogłosiło wyniki naboru do Programu wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju. Łącznie dofinansowanie przyznano 2 036 przedsięwzięciom, których zakres jest szeroki. 

Kilka dni wcześniej podano, że 1 503 wnioski o granty na projekty miękkie otrzymały dofinansowanie w ramach pierwszego naboru do tego samego programu. Pieniądze trafią do galerii sztuki, bibliotek, miejskich ośrodków kultury, domów i centrów kultury, fundacji czy festiwali, oper i filharmonii. Tutaj również trudno dopatrzyć się faworyzowania konkretnych organizacji, które miałyby sprzyjać władzy.

W tym roku przyznano także dofinansowania na zabytki. Pod koniec marca podano, że pieniądze otrzyma 458 zadań w ramach pierwszego naboru do programu „Ochrona zabytków”. Po ponad 1 mln zł otrzymały: 

• Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej na realizację projektu „Tarnowskie Góry, Zabytkowa Kopalnia Srebra, (1526 r.): remont obudowy szybu Żmija” – 1 948 000 zł;
• Archidiecezja Gnieźnieńska na realizację projektu „Gniezno, katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha (X w.): konserwacja i restauracja Konfesji św. Wojciecha, relikwiarza oraz postaci klęczących podtrzymujących relikwiarz – etap III”;
• Muzeum Ziemi Wiśnickiej na realizację projektu „Nowy Wiśnicz, zespół zamkowy (1370 r.): remont ratunkowy przejścia podziemnego pod zamkiem” – 1 120 000 zł.

W drugim naborze do programu „Ochrona zabytków” pieniądze przekazano na realizację 22 zadań. Pieniądze otrzymały m.in.:

• Parafia Rzymskokatolicka pw. Św. Małgorzaty w Nowym Sączu na realizację projektu „Bazylika Kolegiacka pw. św. Małgorzaty (XV w.): wymiana pokrycia dachowego na wieżach, nawach bocznych i zakrystii oraz konserwacja więźby na wieżach kościoła” – 980 000 zł;
• Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie S.A. na realizację projektu „Zespół Stacji Filtrów, budynek muzeum oraz budynek dawnego magazynu (1899-1900 r.): modernizacja budynków” – 792 000 zł;
• Stowarzyszenie Architektów Polskich Oddział Wybrzeże na realizację projektu „Złota Brama” (XV-XVII w.): prace remontowe tarasu” – 140 000 zł.

Ogłoszono także wyniki konkursu „Zabytek zadbany 2024”, w którym wygrały samorządy, muzea i parafie. 

Nowy system dotacji Ministerstwa Kultury

30 września 2024 roku ministra Hanna Wróblewska ogłosiła zmiany w Programach Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jak zadeklarowała, reformę przeprowadzono po to, by proces przyznawania dotacji był transparentny, efektywny i sprawiedliwy.

Zrezygnowano m.in. z „oceny strategicznej” projektów, ze względu na jej podatność na wpływy polityczne. To eksperci mają ponosić pełną odpowiedzialność ocenę wniosków, już tylko według kryteriów merytorycznych. Zamiast wyliczania średniej z ich ocen, decydować będzie mediana – wartość mniej podatna na wpływ skrajnych ocen.

Kilka wątpliwości i jedna zmiana na plus

W konkursach na dofinansowania z MKiDN środki są przeznaczane nie tylko na cele i organizacje związane ideowo z obecną władzą. Taki stan utrwalają zmiany w zasadach przyznawania środków z ministerialnych programów. W większości instytucji kultury przeprowadza się otwarte konkursy na stanowiska dyrektorskie. Wiele z podjętych działań wpisuje się w założenia obietnicy 100 konkretów.

Jednak nie wszystkie. Nie brakuje spraw, w których pojawiają się zarzuty o to, że podjęto decyzję polityczną przy odwoływaniu dyrektorów. Wątpliwości wzbudziły też zasady przedłużenia kadencji dyrektorowi Biblioteki Narodowej.

Na tej podstawie obietnicę uznajemy za częściową zrealizowaną.

Ostatnia aktualizacja: 12.12.2024

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam