Antykoncepcja awaryjna od 2017 wyłącznie na receptę

W styczniu 2015 roku Komisja Europejska wyraziła zgodę na sprzedaż bez recepty tabletki EllaOne w państwach UE. Tabletka ta zawiera octan uliprystalu, który opóźnia owulację, co zapobiega zapłodnieniu. W wyniku decyzji KE w Polsce w latach 2015–2017 możliwy był jej zakup bez recepty przez osoby powyżej 15. roku życia.

Następnie w maju 2017 roku, gdy rządziło Prawo i Sprawiedliwość, zmieniono ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W wyniku tych zmian od 23 lipca 2017 roku tabletki „dzień po” stały się dostępne wyłącznie na receptę.

Przeciwko wprowadzonym przez PiS zmianom protestował m.in. ówczesny rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar oraz ginekolodzy, którzy w liście do ministra zdrowia powoływali się na rekomendację KE. Pisaliśmy o tym szerzej w jednej z naszych analiz.

Donald Tusk: tabletka będzie dostępna bez recepty

Donald Tusk pod koniec stycznia poinformował, że prace rządu nad ustawą o „pigułce dzień po” zostały sfinalizowane. Premier zapowiedział, że będzie możliwy zakup tabletki bez recepty pod warunkiem ukończenia 15. roku życia.

30 stycznia 2024 roku rząd wniósł do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo farmaceutyczne.

W projekcie czytamy (art. 1 pkt 1), że uchyla ona przepis art. 23a ust. 1a Prawa farmaceutycznego. Zgodnie z tym przepisem produkty lecznicze do stosowania w antykoncepcji automatycznie zalicza się do kategorii wydawanych na receptę. Na tej podstawie recepty wymagają także tabletki EllaOne.

Ponadto projekt przewiduje wprowadzenie regulacji, która umożliwi ministrowi zdrowia określenie w drodze rozporządzenia wieku lub innych wymagań uzasadniających wydanie na receptę produktu leczniczego (art. 1 pkt 2 lit. b).

Ustawa zawetowana przez prezydenta

22 lutego 2024 roku Sejm przyjął rządowy projekt nowelizacji Prawa farmaceutycznego. W głosowaniu wzięło udział 421 posłów, z czego 224 zagłosowało „za” przyjęciem projektu. Przeciw byli posłowie PiS, Konfederacji, Kukiz15 oraz część polityków PSL.

8 marca ustawę przekazano prezydentowi do podpisu. Ten 29 marca ją zawetował. Swoją decyzję argumentował sprzeciwem wobec umożliwienia osobom poniżej 15. roku życia dostępu do antykoncepcji awaryjnej. Zwrócił też uwagę na brak kontroli lekarza nad procesem oraz pominięcie odpowiedzialności rodziców. 

Jednocześnie Andrzej Duda zadeklarował otwartość na przyjęcie takich rozwiązań w odniesieniu do kobiet pełnoletnich. 

Pilotażowy program jako obejście weta

W odpowiedzi na zapowiedzi weta prezydenta, minister zdrowia Izabela Leszczyna już 18 marca poinformowała, że pigułka „dzień po” może stać się dostępna poprzez rozporządzenie [czas nagrania: 11:20]. 

29 kwietnia opublikowano rozporządzenie tworzące program pilotażowy dostępu do metod antykoncepcji awaryjnej. W jego ramach farmaceuci mogą wystawiać recepty na te środki (par. 5). Farmaceuci mają prawo do wystawiania recept na mocy art. 96 ust. 4 Prawa farmaceutycznego. 

Aby otrzymać tzw. tabletkę dzień po, należy mieć ukończone 15 lat (par. 6 pkt 1). Wystawienie recepty poprzedza wywiad z pacjentką, który ma pełnić funkcję edukacyjną i gwarantować bezpieczeństwo wydania leku (par. 5 pkt 1).

Program realizują apteki, które wypełniły wymagane kryteria i zawarły umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia (par. 7). Wśród kryteriów znajdziemy np. dostępność w aptece zapewniającego poufność pokoju (par. 8 ust. 1). Na dzień 6 grudnia jest w kraju 1340 takich punktów.

Czy pigułki „dzień po” ratują zdrowie?

Wspomniany przepis Prawa farmaceutycznego dopuszcza wystawianie recept farmaceutycznych w przypadku zagrożenia zdrowia pacjenta. Czy w przypadku osoby, która obawia się, że zajdzie w ciążę, występuje zagrożenie zdrowia?

Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, że w rozporządzeniu posłużono się pojęciem stanu zagrożenia zdrowia reprodukcyjnego (par. 2 pkt 2-3). Zdrowie reprodukcyjne zdefiniowano tam jako „stan całkowitego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko braku choroby lub niemocy, odnoszący się do procesów i funkcji reprodukcyjnych oraz układu rozrodczego, na wszystkich etapach życia człowieka”.

W prostszych słowach wyjaśniono ten stan w wytycznych Zespołu ds. Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej w Polsce Naczelnej Izby Aptekarskiej i Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego. Jak zapisano, zagrożeniem dla zdrowia reprodukcyjnego może być m.in. „ryzyko wystąpienia nieplanowanej ciąży” (s. 22). W skrócie uznano więc, że nieplanowana ciąża może być zagrożeniem dla zdrowia.

Obietnica póki co nie do zrealizowania

Rząd i większość sejmowa zrobiły wszystko, co mogły, by znieść receptę na pigułki „dzień po”. Wprowadzenie przepisów w życie zablokował jednak prezydent. Obecnie antykoncepcja awaryjna wciąż jest dostępna na receptę, choć farmaceutyczną. Dlatego tej obietnicy przyznajemy ocenę „zamrożona”.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam