W programie PiS z 2014 r., w ramach szeregu obietnic umieszczonych w punkcie „Szkoła bez biurokracji”, znalazła się zapowiedź: „zlikwidujemy tzw. godziny karciane”. Obietnicę tę powtórzyła Beata Szydło podczas swojego exposé, ogłaszając, że: „jedną z pierwszych decyzji minister edukacji narodowej będzie zlikwidowanie tak zwanych godzin karcianych”. Na mocy art. 42 ust. 2 ustawy Karta Nauczyciela, w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy, nauczyciel, prócz prowadzenia lekcji (zwykle 18 godzin), przygotowania ich oraz samodoskonalenia, powinien wykonywać inne czynności i zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły. W szczególności mają być to zajęcia opiekuńcze i wychowawcze wynikające z potrzeb i zainteresowań uczniów, czyli tzw. zajęcia dodatkowe/pozalekcyjne. Przepis ten, we wcześniejszym brzmieniu, nie nakładał na nauczyciela obowiązku przeprowadzenia ściśle określonej liczby takich zajęć. Dopiero w ramach nowelizacji Karty z 21 listopada 2008 r. określono, że na zajęcia dodatkowe w szkołach podstawowych i gimnazjach nauczyciel powinien przeznaczać dwie godziny tygodniowo, a w szkołach ponadgimnazjalnych – jedną godzinę. Właśnie te godziny określa się mianem „godzin karcianych”.

Zmiany te uzasadniono zróżnicowaną praktyką w zakresie sposobu organizacji pracy poszczególnych szkół. Obowiązek rejestrowania dwóch lub jednej godziny w tygodniu przeznaczonych na zajęcia dodatkowe miał prowadzić do ujednolicenia praktyki prowadzenia zajęć dodatkowych. Godziny karciane zaczęły obowiązywać od 1 września 2009 r.

Podczas głosowania w Sejmie przeciw zmianom opowiedzieli się niemal wyłącznie posłowie PiS. 27 września 2010 r. grupa posłów tej partii złożyła wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o orzeczenie niezgodności nowych przepisów z art. 24 Konstytucji RP (ochrona pracy) w zw. z art. 2 (sprawiedliwość społeczna). Uważali oni, że godziny karciane to bezprawne zwiększenie obciążenia nauczycieli, wobec wielu innych obowiązków. Trybunał jednak postanowił umorzyć postępowanie w tej sprawie.

Projekt nowelizacji Karty Nauczyciela, wraz z którym zlikwidowano godziny karciane, został przed- stawiony 8 stycznia 2016 r. i przyjęty przez rząd 16 lutego. Sejm przyjął projekt 18 marca, a prezydent podpisał nowelizację 4 maja. Godziny karciane przestały obowiązywać od 1 września 2016 r.

Zgodnie z uzasadnieniem nowelizacji, „nałożenie na wszystkich nauczycieli obowiązku prowadzenia zajęć (…) okazało się nieracjonalne z punktu widzenia organizacji pracy szkoły oraz mogło generować poczucie niesprawiedliwości wśród nauczycieli ze względu na rozgraniczenie liczby zajęć”. Sztywna liczba godzin nie zawsze musiała być zgodna z rzeczywistymi potrzebami i zainteresowaniami uczniów. Do projektu nowelizacji odniosły się dwa z trzech największych nauczycielskich związków zawodowych – Wolny Związek Zawodowy Solidarność-Oświata i Związek Nauczycielstwa Polskiego. Obydwa przyjęły z aprobatą propozycję likwidacji godzin karcianych. Jednocześnie związki wy- raziły obawy związane z wciąż istniejącym obowiązkiem przeprowadzania zajęć dodatkowych. Według ZNP „brak regulacji dotyczącej liczby godzin realizowanych przez nauczyciela zajęć wynikających z zadań statutowych szkoły – zwłaszcza w kontekście przydzielania ich w dowolnym wymiarze przez dyrektora szkoły – może prowadzić do (…) przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy”. Podobnie WZZ ostrzegało, że „w ramach ustalonego wynagrodzenia dyrektor szkoły będzie mógł zobowiązać nauczyciela do prowadzenia dowolnej liczby godzin ponad obowiązkowe pensum”. Także w 2019 roku ZNP podkreślał, że mimo likwidacji godzin karcianych, ”nauczyciele w ramach zajęć statutowych realizują bezpłatne godziny”.

Podobne wątpliwości, na etapie procedowania nowelizacji, zgłaszało Biuro Analiz Sejmowych. Według BAS, nowe regulacje pozostawiają większe możliwości dyrektorowi szkoły w ustalaniu z nauczycielami wymiaru zajęć dodatkowych. Wobec tego przewidywano, że „niektórzy nauczyciele nie będą prowadzić takich zajęć wcale, a inni zaś mogą ich prowadzić nawet więcej, niż prowadzą obecnie”. Jak zaznaczył przy tym BAS, „nie będą to godziny ponadwymiarowe czyli dodatkowo płatne”.

Podsumowując, zgodnie z obietnicą godziny karciane przestały obowiązywać. Zmiana ta jest z jednej strony odbierana jako zniesienie sztywnego obowiązku z nauczyciela w organizacji zajęć dodatkowych, a z drugiej jako deregulacja zwiększająca swobodę dyrektora i grożąca jeszcze większym obciążeniem nauczycieli. Mimo wszelkich obaw, tę obietnicę należy uznać za zrealizowaną.

Wspieraj niezależność!

Wpłać darowiznę i pomóż nam walczyć z dezinformacją, rosyjską propagandą i fake newsami.

Wpłacam