Ochrona nieruchomości rolnych przed wykupem przez cudzoziemców była jedną z kluczowych obietnic PiSu w zakresie rolnictwa. Konieczność działań w tym zakresie wiązano z kończącym się w 2016 roku 12-letnim okresem ochronnym na zakup polskiej ziemi przez obywateli UE. W programie partii czytamy: “Prawo i Sprawiedliwość zapewni ochronę polskiej ziemi rolniczej przed masowym wykupywaniem jej przez osoby niebędące rolnikami, zwłaszcza (…) przez cudzoziemców. Nie wolno dopuścić, żeby polska ziemia (…) stała się przedmiotem spekulacyjnego wykupu przez pseudo-rolników, zagranicznych, ale i krajowych (…) Od 1 maja 2016 roku obywatele UE praktycznie bez ograniczeń będą mogli nabywać polską ziemię rolną i grozi nam masowy wykup polskiej ziemi, zagrażający podstawom polskiej własności”. W trakcie swojego exposé, do tego problemu odniosła się premier Beata Szydło, obiecując, że ustawa chroniąca polskich rolników zostanie uchwalona w ciągu pierwszych stu dni rządów. Kilka dni później min. rolnictwa Krzysztof Jurgiel w wywiadzie dla Rzeczpospolitej przedstawił propozycje zmian w prawie. Stwierdził on, że przyjęta przez poprzedni rząd ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego, jest “w praktyce niewykonalna”. 1 grudnia 2015 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt nowelizacji tej ustawy. Jego zasadniczym punktem było przesunięcie daty wejścia jej w życie z 1 stycznia na 1 maja 2016 r. Nowelizacja została podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę 21 grudnia. W marcu 2016 r. do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw. 26 kwietnia podpisał ją Prezydent. Tym samym ustawa z 2015 roku utraciła ważność.

Zgodnie z nową ustawą, państwowa ziemia rolna pozostaje w dyspozycji Agencji Nieruchomości Rolnych, a podstawowym sposobem jej zagospodarowania są trwałe dzierżawy, zapewniające jednak właścicielską kontrolę nad sposobem ich zagospodarowania.

Sprzedaż nieruchomości (lub ich części) – wchodzących w skład ZWRSP – jest wstrzymana przez 5 lat od wejścia w życie ustawy. Zakaz ten nie obejmuje m.in.: nieruchomości przeznaczonych na cele inne niż rolne (parki technologiczne i przemysłowe, centra biznesowo-logistyczne, inwestycje transportowe, budownictwo mieszkaniowe itp.), ujętych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzenne- go gminy. Wśród wyjątków są też nieruchomości w granicach specjalnych stref ekonomicznych, domy, lokale mieszkalne, budynki gospodarcze, garaże, ogródki przydomowe oraz nieruchomości rolne o powierzchni do 2 ha.

Ustawa przewiduje, że zasadniczo nabywcami nieruchomości rolnych będą mogli być tylko rolnicy indywidualni. Wyjątkiem jest m.in. nabywanie ziemi przez osoby bliskie sprzedającemu, jednostki samorządu terytorialnego, Skarb Państwa oraz kościoły i związki wyznaniowe. W przypadku innych podmiotów sprzedaż ziemi będzie musiała zostać potwierdzona zgodą prezesa ANR. Nabycie nie- ruchomości będzie trwale połączone z wymogiem osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz zakazem zbywania i wydzierżawiania zakupionej ziemi przez 10 lat. Tylko w przypadkach losowych zgodę na sprzedaż ziemi przed upływem tego terminu będzie mógł wydać sąd.

Nowe zasady nie dotyczą nabywania ziemi w wyniku dziedziczenia lub orzeczenia sądu czy organu egzekucyjnego. Ograniczeniom nie będzie podlegać też obrót prywatnymi działkami rolnymi do 0,3 ha. Podobnie w przypadku siedlisk – gruntów rolnych zabudowanych o powierzchni do 0,5 ha, które w dniu wejścia w życie nowych przepisów, będą zajęte pod budynki mieszkalne oraz budynki, budowle i urządzenia niewykorzystywane dotychczas do produkcji rolniczej. Do wyjątku zaliczają się także grunty do nich przyległe, umożliwiające ich właściwe wykorzysta- nie – jeżeli grunty te tworzą zorganizowaną całość gospodarczą oraz nie zostały odrolnione. Nie jest też ograniczony obrót nieruchomościami rolnymi, które w dniu wejścia w życie ustawy, w ostatecznych decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, są przeznaczone na cele inne niż rolne.

Zgodnie z danymi MSWiA, w poszczególnych latach cudzoziemcy od. nabyli ziemię rolną o następującej powierzchni:

• 2016 r. – 496,08 ha
• 2017 r. – 962,48 ha
• 2018 r. – 617,37 ha

Obietnica ustawy o ochronie ziemi została zrealizowana z opóźnieniem. Nowe mechanizmy, choć w istotny sposób ograniczyły możliwości wykupu polskiej ziemi przez cudzoziemców, nie wyeliminowały tego zjawiska w całości.