Stan realizacji obietnicy aktualny na dzień 28 września 2023 roku.

Dziedzictwo Polski. Co do niego należy?

W programie PiS z 2019 roku znalazła się obietnica dotycząca zabytków materialnych i dziedzictwa niematerialnego (s. 220–221). Do tego drugiego należą zwyczaje, przekaz ustny, wiedza czy też umiejętności. Istnieje lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego naszego kraju, na której znalazł się taniec polonez, bartnictwo czy też chodzenie z kozą na Kujawach.

Z kolei zabytki materialne to m.in. zabytki nieruchome, określone przez ustawę z 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z art. 3: „Zabytek nieruchomy to nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości […] będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.

Wydatki państwa na zabytki

Partia rządząca zapewniała, że zwiększy wydatki państwa na opiekę nad zabytkami. Czy to się udało?

Zwróciliśmy się do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z prośbą o informację na temat kwot, jakie przeznaczono na opiekę nad zabytkami w latach 2015–2023. Uzyskane informacje o kwotach przeznaczonych przez ministerstwo na dofinansowanie działań podejmowanych w ramach projektów ochrony zabytków przedstawiamy na wykresie:

Środki przeznaczone przez MKiDN na ochronę zabytków w latach 2015-2023

Jak wynika z udostępnionych nam danych, w 2015 roku na finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków wydano ponad 97 mln zł. Od tego czasu nastąpił znaczący wzrost.

Według przekazanych nam danych w obecnym roku na realizację programu przewidziano 201 mln zł. Później na stronie ministerstwa pojawiła się informacja o kwocie 234 mln zł. W 2022 roku wydano 221 mln zł. W 2019 roku, z którego pochodzi analizowana przez nas obietnica, na ochronę zabytków przeznaczono ponad 150 mln zł.

Resort kultury wskazuje, że do końca roku kwota dofinansowania ochrony zabytków jeszcze wzrośnie. Na początku lipca wiceminister kultury Jarosław Sellin zapowiedział, że wydatki na program mogą sięgnąć 250 mln zł. Wówczas będziemy mogli mówić o wzroście o około 66 proc. w ciągu czterech lat. 

Ochrona a opieka nad zabytkami

Na czym polega opieka nad zabytkami? Zgodnie z ustawą z 2003 roku zakłada ona zapewnienie następujących warunków:

• naukowego badania i dokumentowania zabytków;
• prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy za­bytkach;
• zabezpieczenia i utrzymania zabytków oraz ich otoczenia w jak najlepszym stanie;
• korzystania z zabytków w sposób zapewniający trwałe zachowanie ich wartości;
• popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytkach oraz ich znaczeniu dla hi­storii i kultury.

Ustawa rozdziela pojęcia „ochrony” i „opieki” nad zabytkami. Ochrona obejmuje takie działania jak:

• zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
• zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek na wartości zabyt­ków;
• udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
• przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za gra­nicę;
• kontrola stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
• uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzen­nym oraz przy kształtowaniu środowiska.