Na co uważać przy analizowaniu raportu CBOS?

Po pięcioletniej przerwie CBOS powrócił z badaniem „Postawy prokreacyjne kobiet”. Na wstępie trzeba zaznaczyć, że respondentek nie pytano o chęć posiadania dzieci, ale o plany posiadania potomstwa w bliższej lub dalszej perspektywie. 

W badaniu nie podjęto również próby zweryfikowania, co zniechęca Polki do planowania potomstwa. Dlatego wszystkie wypowiedzi, w których podawane są przyczyny tej niechęci, pozostają jedynie domysłami bez pokrycia w faktach.

Należy zwrócić uwagę na to, że w badaniu nie rozróżnia się osób nieplanujących potomstwa od osób, które wybrały opcję „nie wiem”. Dane te przedstawiane razem mogą wprowadzać odbiorcę w błąd.

Jak wygląda zastępowalność pokoleń w Polsce?

Jak zaznacza CBOS, od 30 lat wielkość współczynnika dzietności nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2021 roku wskaźnik ten wynosił 133 dzieci na 100 kobiet w wieku od 15 do 49 lat. Aby można było mówić, że zachodzi prosta zastępowalność pokoleń, na 100 kobiet musiałoby przypadać między 210 a 215 dzieci (s. 8).

Powołując się na rządową Strategię Demograficzną 2040, CBOS zaznacza, że wskaźnik w latach 2016–2017 wzrastał. W 2017 roku osiągnął wartość 1,45 (czyli 145 dzieci na 100 kobiet), następnie jednak zaczął spadać. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy była niewątpliwie pandemia. Od jej wybuchu mamy do czynienia z najniższym wskaźnikiem od pięciu lat.

W badaniu CBOS nie zbadano jednak dokładnie, jakie czynniki mogą mieć wpływ na niechęć do posiadania dzieci. Monika Falej na swoim profilu twitterowym wskazała jednak, że do powodów należą: zakaz aborcji, ograniczenie dostępu do antykoncepcji, brak mieszkań, brak przedszkoli oraz fatalna opieka położnicza.

68% Polek w wieku 18-45 lat nie planuje potomstwa. Powód? Zakaz aborcji, ograniczenie dostępu do antykoncepcji, brak mieszkań, przedszkoli, fatalna opieka położnicza. Polki po prostu boją się dzisiaj zachodzić w ciąże. Dzisiaj taka decyzja to przejaw bohaterstwa i odwagi.

— Monika Falej (@FalejMonika) January 11, 2023

Plany prokreacyjne wszystkich kobiet w wieku 18-45 lat

W poprzednim badaniu CBOS (z 2017 roku) udział kobiet planujących dzieci w analogicznej grupie wiekowej wynosił 41 proc. Wówczas 25 proc. respondentek planowało potomstwo w perspektywie 3-4 lat.

Obecnie najczęściej plany posiadania potomstwa w niedalekiej przyszłości deklarują kobiety w wieku od 30 do 34 lat (31 proc.). Od ostatniego badania zauważalny jest spadek chęci posiadania dziecka w grupach wiekowych 18-24 lat oraz 25-29 lat.

Plany prokreacyjne w krótkiej perspektywie

Jak zaznacza CBOS, w porównaniu z 2017 rokiem w grupie badawczej zmniejszył się odsetek kobiet poniżej 35. roku życia. Fakt ten jest nie bez znaczenia, ponieważ to młodsze kobiety częściej planują potomstwo. W 2022 roku kobiety między 30 a 34 rokiem życia najczęściej planowały potomstwo w ciągu najbliższych 3-4 lat (31 proc.).

Na drugim miejscu znalazły się kobiety między 25 a 29 rokiem życia. Wśród nich 27 proc. planowało potomstwo w ciągu 3-4 lat. Na miejscu trzecim znalazły się kobiety w grupie 18-24 lata (22 proc.), a następnie kobiety w wieku 35-39 lat (15 proc.) i 40-45 lat (2 proc.).

Plany prokreacyjne w dalszej perspektywie

W przypadku kobiet planujących potomstwo w dalszej perspektywie widoczna jest zależność związana z wiekiem respondentek. Im młodsza grupa wiekowa, tym częściej planuje ona posiadanie dzieci dopiero za jakiś czas.

Na zamiar posiadania potomstwa w dalszej perspektywie najczęściej wskazują kobiety w przedziale wiekowym 18-24 lata (49 proc.). Następnie najliczniejsza jest grupa kobiet w wieku 25-29 lat (28 proc.) i 30-34 lata (14 proc.). Znacznie rzadziej posiadanie dzieci w dalszej perspektywie planują kobiety w wieku 35-39 lat (3 proc.) i 40-45 lat (2 proc.).

Kobiety nieplanujące potomstwa

W wynikach badania jest widoczna korelacja wieku z częstotliwością wybierania opcji „Nie planuję/Nie wiem” – im starsze kobiety, tym rzadziej planują potomstwo.

W kolejnych grupach wiekowych odsetek kobiet, które wybrały opcję „Nie planuję/Nie wiem” wyraźnie rośnie:

• 30-34 lata: 55 proc.,
• 35-39 lat: 82 proc.,
• 40-45 lat: 96 proc. 

Plany prokreacyjne wśród kobiet bezdzietnych

Poza wiekiem respondentek plany co do powiększenia rodziny zależą również od liczby już posiadanych dzieci. W przypadku kobiet bezdzietnych 42 proc. nie planuje lub nie wie, czy chce mieć dzieci, 32 proc. planuje potomstwo w dalszej perspektywie, a 25 proc. – w ciągu najbliższych 3-4 lat.

CBOS podzielił dane na temat planów prokreacyjnych kobiet ze względu na liczbę posiadanych już dzieci na dwie grupy wiekowe. Wśród kobiet bezdzietnych podzielono ankietowane na te w wieku 18-29 lat i 30-45 lat. W przypadku respondentek posiadających już dzieci wyróżniono inne grupy: 18-34 i 35-45 lat.

Z kolei w grupie między 30. a 45. rokiem życia wśród bezdzietnych kobiet 45 proc. deklaruje chęć posiadania potomstwa, z czego niemal co trzecia ankietowana (32 proc.) wyraża chęć posiadania potomstwa w ciągu najbliższych 3-4 lat. Większość respondentek (55 proc.) wybrała opcję „Nie planuję/Nie wiem”.

Plany prokreacyjne wśród kobiet mających jedno dziecko

W grupie kobiet posiadających już jedno dziecko jedynie co trzecia planuje potomstwo, z czego 24 proc. w ciągu najbliższych 3-4 lat. Aż 67 proc. w tej grupie nie planuje lub nie wie, czy chce powiększyć rodzinę.

Natomiast w grupie 35-45 lat aż 89 proc. nie planuje kolejnego dziecka lub nie ma zdania na ten temat. Tylko 8 proc. planuje następne dziecko w przeciągu kolejnych 3-4 lat.

Plany prokreacyjne wśród kobiet mających dwoje i więcej dzieci

Zdecydowanie najmniejszą chęcią do powiększenia rodziny cechują się kobiety mające już dwoje i więcej dzieci. W tej grupie aż 93 proc. zadeklarowało, że nie planuje lub nie wie, czy chce mieć więcej dzieci.

Ponownie w młodszej grupie (18-34 lata) respondentki wykazywały większą chęć do powiększenia rodziny. Niemal co czwarta kobieta w tej grupie (23 proc.) wyrażała chęć posiadania kolejnego dziecka, z czego 17 proc. w ciągu najbliższych 3-4 lat.

W grupie 35-45 lat wśród kobiet mających już co najmniej dwoje dzieci jedynie 3 proc. planowało kolejne dziecko, z czego 2 proc. w ciągu najbliższych 3-4 lat.

Słaby stan materialny kobiet główną przyczyną niskiej dzietności

W badaniu zatytułowanym „Polki o macierzyństwie 2022” przeprowadzonym przez SW Research i Garden of Words aż 55 proc. respondentów uważa, że Polska nie jest dobrym krajem do realizowania się w macierzyństwie i do zakładania rodziny.

Następnie na pytanie, dlaczego rodzi się coraz mniej dzieci, badani wskazywali następujące czynniki:

• Polki za mało zarabiają (49 proc.),
• kobiety nie chcą rezygnować z pracy, bo boją się, że nie będą miały, dokąd wrócić (43 proc.),
• brak dostępu do legalnej aborcji w przypadku wykrycia ciężkich wad płodu (42 proc.),
• kobiety boją się, że dziecko będzie niepełnosprawne, a w Polsce nie ma rozwiązań skierowanych do rodzin dzieci z niepełnosprawnościami (38 proc.),
• Polki nie chcą mieć dzieci (28 proc.),
• państwo nie wspiera metody in vitro (27 proc.).

Ipsos dla OKO.press

W innym sondażu, przeprowadzonym pod koniec grudnia 2021 roku przez Ipsos dla OKO.press, zapytano Polki i Polaków, dlaczego ich zdaniem kobiety w Polsce nie chcą mieć dzieci. Respondenci mogli wskazać dwie odpowiedzi.

Wyniki pokazują, że kobiety najczęściej boją się o pracę (41 proc.). Drugą najczęściej wskazywaną opcją była opinia, że nie stać ich na wydatki związane z utrzymaniem dziecka (39 proc.). Następnie wskazywano, że:

• zajście w ciążę to ryzyko (33 proc.),
• mają za małe mieszkanie (24 proc.),
• boją się, że ojciec dziecka im nie pomoże (19 proc.),
• to wina feminizmu (11 proc.),
• nie wiem/trudno powiedzieć (14 proc.).

Orzeczenie TK w sprawie aborcji a chęć posiadania dzieci

Według sondażu przeprowadzonego przez United Surveys dla DGP i RMF FM ponad połowa respondentów (52 proc.) uważa, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 2020 roku w sprawie aborcji oraz wynikające z niego zaostrzenia miało negatywny wpływ na decyzje Polek i Polaków o posiadaniu dzieci.

Niemal co trzeci badany twierdził, że orzeczenie nie miało wpływu na dzietność (32 proc. – spadek o 10 punktów proc. względem 2021 roku). Znalazły się również głosy, że orzeczenie sprawiło, że chęć posiadania dzieci jest większa, była to jednak znaczna mniejszość (7 proc.). Ta ostatnia grupa również wzrosła w stosunku do 2021 roku (o 4 punkty proc.).

W porównaniu z rokiem 2021 wzrósł odsetek osób – niezależnie od płci – które uważają, że orzeczenie TK zmniejszyło chęć posiadania dzieci. Twierdzą tak jednak częściej kobiety. W 2022 roku 67 proc. badanych kobiet i 38 proc. badanych mężczyzn było tego zdania.